GELİŞTİRİLMİŞ VE GENİŞLETİLMİŞ BASKI MÜNASEBETİYLE
ÖNEMLİ AÇIKLAMALAR
Küçük Lügat, ilk olarak 1990 senesinde neşredildi ve ümidimizin fevkinde bir hizmete vesile oldu. Geçen beş yıl boyunca, onu daha faydalı bir hâle nasıl getirebileceğimizi düşündük. Büyük bir dikkat ve itina ile eksik kelimeleri tesbite çalıştık. Kelimelerin daha uygun karşılıklarını bulmak ve onları en veciz biçimde ifade edebilmek için araştırmalar yaptık. Nihayet, kitap şimdiki hâlini kazandı. Elinizdeki "genişletilmiş ve geliştirilmiş baskı" münasebetiyle aşağıdaki açıklamaları yapmayı uygun bulduk:
*Bu lügatte, en az kelimeyle en isabetli karşılıkların verilmesine özellikle dikkat edilmiştir.
*Açıklanan "kelimeler" eski imlâya göre, karşılıkları ise günümüz imlâsına göre yazılmıştır. "Kelimeler"in yazılışında uzun, ince ve "ayın"lı heceler "uzatma" işaretiyle gösterilmiştir.
*Önemli "kavram"lar ve "terim"ler kısaca tarif edilmiştir.
*Konunun anlaşılabilmesi için tanınması gereken şahıslar, en önemli özellikleriyle kısaca tanıtılmıştır.
*Kelimenin önünde ve sonunda yer alan "ek"lerin görevleri belirtilmiştir.
*Bu kitap, sadece "kelime"lerin anlamını bildirmek için hazırlanmış olmakla beraber, devamlı birlikte kullanıldıkları için tek kelime hâline gelen "terkip"lere de yer verilmiştir.
*Metni anlamak için sadece kelimeleri tanımak yetmeyebilir; terkip çözmeyi de bilmek gerekir.
Terkip nedir?
Terkip, en az iki kelimeden oluşan kelime grubudur. Günümüz dilbilgisinde buna "tamlama" denilmektedir. Kelime ikiden fazlaysa "zincirleme tamlama" denilir. "Evin kapısı" bir tamlamadır. "Evin kapısının rengi" bir zincirleme tamlamadır. Tamlama, başka bir tabirle terkip Osmanlıca'da da vardır: "Efkâr-ı ulema, ekmel-ür rüsul, esma-i sitte-i meşhure" gibi. Bunların, bugünkü dildeki tamlamalardan farkı, "tamlayan"la "tamlanan" kelimelerin yer değiştirmiş olmasıdır.
Terkip nasıl çözülür?
Önce, terkibi oluşturan kelimelerin anlamını öğrenmek için lûgate bakılır. Sonra da, sondan başa doğru gidilerek terkibin mânâsı kavranmaya çalışılır. Zincirleme terkiplerde de yine aynı yol izlenir.
Meselâ, "efkâr-ı ulema" terkibinde, biri "efkâr" ve öteki "ulema" olmak üzere iki kelime vardır. Ortadaki "ı" harfi terkip işaretidir ve kendi başına bir anlamı yoktur. Birinci kelimeden sonra gelen çizgi, okunan kelime grubunun bir "terkip" olduğunu bildirmek için konulur. "Efkâr" demek, "düşünceler" demektir. "Ulema"nın mânâsı ise, "âlimler"dir. Sondan başa gidersek, terkibin, "âlimlerin düşünceleri" demek olduğunu anlarız.
Keza, "ekmel-ür rüsul" terkibinde de iki kelime bulunmaktadır. "Ekmel" demek, "en mükemmel" demektir. "Rüsul" ün mânâsı "peygamberler"dir. Ortadaki "ür" hecesi terkip alâmetidir. Terkibi, yine sondan başa giderek çözersek, "peygamberlerin en mükemmeli" denilmek istendiğini farkederiz.
Şimdi de üç kelimeli bir terkip çözelim. Meselâ, "esma-i sitte-i meşhure" terkibinde üç kelime vardır. "Esma" kelimesinin lügatteki karşılığı "isimler"dir, "sitte" nin karşılığı "altı"dır ve "meşhure"nin, yani "meşhur"un anlamı ise "ünlü"dür. Yine sondan başa doğru gidersek, terkibin, "ünlü altı isimler" veya daha uygun bir ifadeyle "ünlü altı isim" demek olduğunu anlarız.
Kelimelerin anlamını ve terkibin nasıl çözüldüğünü bilen biri, karşısına çıkan bütün terkipleri kolayca çözebilir. Bu lûgatte yer alan "on bir bin" kelimeyle on binlerce terkibi çözmek ve anlamak mümkündür.
*Risalelerde geçen kelimelerin mânâlarını lügatler vasıtasıyla tamamen açıklamak mümkün değildir. ilhamen yazılan bu harika kitaplarda, kelimeler, öyle zengin mânâlar ihtiva etmektedirler ki, onları ancak bütün hasseleriyle eserlere yönelen ve usanmadan inceleyen müstesna kimseler kabiliyetleri nisbetinde anlayabilirler. Biz, "bir şey tamamen elde edilemiyorsa tamamen de terkedilmez" kaidesinden yola çıkarak bu lügati hazırlamayı uygun bulduk ve bu işi mühim bir hizmet olarak telakki ettik.
*Her insan gibi biz de acz, fakr ve kusurlarla yoğurulmuşuz. Burada da kusurlarımız olduysa, sonsuz merhamet sahibi olan Rabbimizden af ve mağfiret diliyor, bu naçiz kitabı mütalâa edecek nurlu kardeşlerimizden de dualar istirham ediyoruz.