Ahmak: aklını gereği gibi kullanamayan, bön, budala kişi... Ancak bu sadece sözlük anlamıdır ahmağın. Gördüğünüz zaman hemen tanıyabilmeniz için biraz daha ayrıntılı bir eşgal vermek gerekir. Verelim elimizden geldiğince: Ahmaklık çoğu zaman aptallıkla karıştırılır. Ama ikisi aynı şey değildir. Hepimiz zaman zaman aptallıklar yapabiliriz.
“Aptallık ettim”, “aptalca davrandım”, “ne kadar aptalmışım”, “bu aptallığı nasıl yaptım” gibi cümleleri çoğumuz sık sık kullanmak zorunda kalırız. Ahmaklık ise başlı başına bir illettir. Aptallık geçici, eğreti ve arızîdir; ahmaklık ise süreğen, kalıcı, kronik ve müzmin... Akıllı kişi aptallık yapabilir, oysa ahmak aptalca davranmaz, çünkü o zaten her zaman aptaldır.
Ahmak, bir kütük kadar bilgisiz ve cahildir ama ne bunun farkındadır ne de birisi hatırlattığı zaman öyle olduğunu kabul eder. “Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir” diyen bilge Sokrates’in aksine her şeyi bildiğini sanır.
Cahilin de ahmağı vardır, ancak asıl iyi ahmak okuyandan çıkar; yani ahmağın hası diplomalı olanıdır. Ahmak, ahmak olmayanlarla aynı okullarda aynı dersleri görür, aynı diplomayı alır; hatta aralarında bununla yetinmeyip çifte diploma alan, mastır, doktora vs yapan bile olur.
Ancak bu eğitim süreci onun ahmaklığını azaltmaz, aksine daha da arttırır. Özümseme değil ezber yoluyla edindiği bilgileri de daha geniş çaplı bir ahmak olmak için kullanır. Geri zekalı değildir, zekasını nasıl kullanacağını bilmez. Ahmağı tanıyıp teşhis etmek zor değildir, maalesef zor olan ahmaklığın tedavisidir.
Ahmağın yaşadıkları dimağında hiçbir iz bırakmadan süzülüp gider. Cehaleti ve kötü niyetliliği yüzünden başına daha önce birçok bela sarmıştır ama bunlardan hiç ders almasını bilmez. Hep başkalarıyla uğraşır, kendisi olamaz. Bir şey belleyip papağan gibi sürekli onu tekrar eder. Orijinal hiçbir şey üretemez. Hasbelkader yarım yırtık öğrenebildiği zırvaları çok mühim, daha önce kimsenin bilmediği bir şeymiş gibi sunar.
Ahmaklığı iyi anlatan bir öykü: Padişah vezirlerinden birine kızıp zindana attırır. Cezanın katmerli olması için de yanına bir keçi bağlanmasını emreder. Bildiğimiz keçi işte; sürekli meleyen, pis kokan, olduğu yere dışkılayan bir hayvan. Bir süre sonra hükümdar zavallının cezasını hafifletmeye karar verir ve bu kez keçinin ordan alınıp yanına bir başka mahkum verilmesini emreder.
Nihayet yanına konuşabileceği bir insan geliyor diye vezir önceleri sevinir. Ancak adamı tanıyıp konuşmaya başlayınca sevinci uzun sürmez. Adam o kadar anlayışsız, o kadar lafını bilmez biridir ki sonunda zavallı vezir dayanamayıp o adamın hücresinden alınıp yanına keçinin verilmesi için yalvarır. İşte ahmak, böyle dayanılmaz bir tiptir. Lafını bilmez,
Ahmak, kendini hep başkalarına göre tanımlamaya, başkalarıyla yarışmaya çalıştığı için her konuda komplekslidir. Hayat onun için bir yarıştır. Bilgi yarışması, takdir edilme yarışması, servet yarışması, sevilme yarışması. Böyle davrandığı için sevilmez, sevilmedikçe bu ihtiyacı daha da artar. Hep yalnız kalır; ama o yalnızlık, bağımsız bir duruş, bir birey olarak varolma tavrı değildir.
Kalabalıklar içinde yalnızdır ama bu gerçek yalnızların olduğu gibi kendi tercihinin sonucu değildir. Yalnızlığı çirkeflik olarak en kötü biçimiyle yaşar. Onurlu bir geri çekilme, sürüden ayrılma tavrı değildir bu. Muhalif değildir; aksine en sıradan, en avami, en pespaye, en genelgeçer yargıların yılmaz savunucusudur.
Çocuk kalmıştır, bir türlü büyüyemez. Ama çocukluğun o sevimliliği ve masumiyetinden yoksundur. Takılıp kaldığı çocuklukta dura dura sasımıştır. Kişilerin, koşulların, durumların, fonksiyonların değişebileceğini, dün yanlış olanın bugün o kadar yanlış, dün doğru olanın bugün o derecede doğru olmayabileceğini asla kavrayamaz.
Zerre kadar fikri sermayesi yoktur; tek sermayesi hedefindeki kişilerdir. Bütün kısıtlı yeteneklerini hedefindeki kişiyi bir şeytan, bir günah keçisi yapabilmek için kullanır. Kimi zaman elverişli koşullar ve hedefindeki kişinin açıkları bu konuda başarıya ulaşmalarını da kolaylaştırır. Bunu yaparken bazen beceriksizce, hoyrat ve yavan bir mizaha da başvurur. Komiktir, sık sık komik duruma düşer ama asla güldüremez.
Kendisinin bile farkında olamadığı bir kıskançlığın esiridir. Zihinsel kısırlık, üretememek, kıskançlığını ve kızgınlığını daha da arttırır. Bir an olsun içine dönüp neyim, neredeyim, ne yapıyorum diye düşünemez. Hasbelkader benimsediği dünya görüşünün biricik, ebedi, değişmez ve evrensel bir doğru olduğuna inanmıştır. Kuşku denen şeyden haberi yoktur. Yeterince okumadığı, okuduğunu kavrayamadığı için birçok şeyden habersizdir. Buna rağmen kafasına taktığı kişi ve konularda ahkam kesmekten hiç geri durmaz.
Atatürkçü, dinci, milliyetçi, solcu ya da sağcı olabilir. Ahmaklar birbirleriyle zıt kutuplarda gibi görünmelerine karşın aslında hepsi aynı saftadır. Bütün ahmaklar aynı dili konuştukları için gerçekte birbirlerine gizli bir aşkla bağlıdırlar.
“Ahmak dostun olacağına akıllı düşmanın olsun” sözündeki gibi aslında en çok zararı kendine ve en yakınlarına verir. Bu nedenle kendiliğinden büyük risk kaynağı değildir, ancak o hayırsız “fazilet”lerini başkalarını rahatsız etmek için kullanır. Sorun da burada başlar. Baş edebilmek de kolay değildir, baş etmek için onun seviyesine inmeniz, bir süreliğine ahmaklığın deplasmanına çıkmanız gerekir ki, bu da işinizi epey güçleştirir.
Celal ÇELİK - Milliyet Blog
