Alış veriş bilgileri

Aşağıdaki ticari terimlerin manalarını karşılarına yazarsanız memnun olurum.

CEVAP

Bey = Satmak

Şira = Satın almak

Bey ve Şira = Alış veriş

İcab-Kabul = Alıcı ve satıcıdan, razı olduğunu hangi önce söylerse buna icab, ikincisinin sözüne kabul denir.

Bayı = Satıcı

Semen = Bedel, meblağ, satılan malın karşılığı, fiyatı.

Mebi = Satılan mal

Selem satışı = Fiyatı peşin olup, mal veresiye olan satıştır.

Ayn = Kendinde bulunan mal (veya hazır, mevcut olan mal)

Deyn = Kendinde bulunmayan mal (veya hazır olmayan mal)

Mütekavvim mal = Kıymetli mal.

Mütekavvim mal, kullanması mubah ve mümkün olan maldır. Müslümanlar için, şarap, domuz ve Besmelesiz kesilen hayvan veya leş, denizdeki balık (Kıymetli mal) değildir. Bir buğday dânesi kıymetli ise de, mal değildir.

Alış verişin sahih olması için, semenin de mebinin de mütekavvim olması lazımdır.

Batıl alış veriş = Aslı da sıfatı da islamiyete uygun olmayan satıştır.

Fasid alış veriş = Aslı islamiyete uygun, fakat sıfatı uygun değildir.

Sahih alış veriş = Aslı ve sıfatı islamiyete uygun olan satış.

Mekruh alış veriş = Aslı ve sıfatı islamiyeti uygun ise de, kendisine, islamiyetin yasak etmiş olduğu bir şey karışmış olan satış.

Mevkuf alış veriş = Aslı ve sıfatı sahih ise de, başkasının hakkı karışan satış.

Vefa ile satış = Alıcı ve satıcının, satıştan vazgeçmek hakkı bulunan satış.

Karz-ı hasen = Ödünç vermek

Alış verişte muhayyerlik = Satıcı veya Müşterinin alış verişten vazgeçebilmek hakkı

Misli mal = Çarşıda aynı evsafta benzeri bulunan, fiyatları aynı olan mal.

Kıyemi mal = Çarşıda benzeri bulunmayan, bulunsa da fiyatları farklı olan mal.

Gaben-i fahiş = Çok aldanmak

Gaben-i yesir = Az aldanmak

Lukata = Yerde bulunup, sahibi belli olmayan mal.

Birine, (şu malı kaça satarsan sat, bana 3 milyon ver) desem, o da dörde satsa, caiz olur mu?

CEVAP

Evet.

Ücretle Kur'an okumak, hazır hatim satmak caiz midir?

CEVAP

Kur'an-ı kerim geçim vasıtası yapılmaz. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Kur'an okuyun, fakat geçim vasıtası yapmayın.) [İ.Ahmed]

(Bir zaman gelir, Kur'an, Allah rızası için değil, dünyalık için okunur.) [Ebu Davud]

(Kur'an okuyup da, okun yaydan çıktığı gibi dinden çıkanlar olacaktır.) [İbni Mace]

(Kur'an-ı kerim, okuyanlarına ya şefaat eder veya düşman olur.) [Müslim]

Ücretle okunan Kur'andan ölüye sevap hasıl olmaz. (Hidaye)

Para ile Kur'an-ı kerim okutmak haramdır. (Bey ve şir’a)

Hafız, pazarlık etmeden, sırf Allah rızası için hatim veya mevlid okursa, okutanın hediye ettiğini alması caiz olur. (Hadika, Berika)

Kur'an-ı kerim okuyup hediye almayı meslek hâline getirmemeli! Çünkü âdet hâline gelen hediyeler, şart edilen ücret gibidir. (Dürr-ül muhtar)

Beyim kendi paramı harcamama, zekatımı bile vermeme razı değil. Ne yapayım?

CEVAP

Kendi paranızı meşru yerlere, dilediğiniz gibi harcayabilirsiniz. Onun parasını onun istemediği yerlere harcamanız uygun değildir. Eğer izin almışsanız, dilediğiniz yerlere verebilir, dilediğiniz gibi de harcarsınız. İzinsiz harcamanız doğru olmaz. Bileziklerinizin zekatını siz vereceksiniz. Kendi paranızdan vermeniz gerekir. Beyinizin hediye ettiği para varsa ondan da verebilirsiniz. Hediye olarak aldığınız para da sizindir. Zekat vermeye beyiniz razı olmasa da, muhakkak vermeniz gerekir. Ondan habersiz verirsiniz. Kocanın rızası meşru işlerde olur. Siz zekat verdiğiniz için sizden razı olmasa, bunun hiç kıymeti olmaz.

Hacizli ve birkaç yıllık vergi borcu olan bir arabam vardı. Bir arkadaşa sattım. Satarken, (Benim arabamın hacizi macizi var. Bütün borçları ile al) dedim. (Aldım) dedi. Sonra vergi borçlarının olduğunu öğrenince, (Bana, vergi borcu da olduğunu söylemedin. Söylemediğin borçları ödemem) dedi. Halbuki ben ona bütün borçları ile satmıştım. Hacizi macizi var demiştim. Vergi borçları macizin içinde idi. Vergi borçlarını da ödemesi gerekmez mi?

CEVAP

Hayır ödemesi gerekmez. Çünkü, Müslümanlıkta aldanmak ve aldatmak yoktur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Satılan malın kusurunu gizlemek ve söylememek helal değildir.) [Hakim]

Satışa çıkarılan malın kötü tarafını gizlemek hile ve zulüm olur. Resulullah efendimiz, buğday satan bir köylünün çuvalındaki buğdayına, mübarek parmaklarını sokup, yaş olduğunu görünce, buyurdu ki:

(Islak yerini gizlemişsin. Hile yapan bizden değildir.) [Müslim]

Hacizi macizi ile arabayı almak ve satmak caizdir. Ancak hacizi ne kadar, macizi ne kadar belli olması lazım. Peşin mi taksitli, ne kadar para verilecek bunlar bilinmeden alış veriş sahih olmaz.

Tembellikten, boş şeylerden nasıl kurtulabiliriz?

CEVAP

Resulullah efendimiz de tembellikten Allahü teâlâya sığınmış, (Ya Rabbi, beni keselden = tembellikten koru!) diye dua etmiştir. Tembelliğin ilacı, çalışkanlarla konuşmak, tembel, uyuşuk kimselerden kaçınmak, Allahü teâlâdan hayâ etmek lazım geldiğini ve azabının şiddetli olduğunu düşünmek ve namazları vaktinde kılmaktır. Namaza önem veren tembellikten kurtulur. Erkekler mutlaka namazı cemaatle kılmalı ve sabah namazı için camiye gitmelidir.

Kendisine şeyh baba denilen biri, komşumuzun hanımına, (Kocandan çaldığın parayı bana getir. Ben haram parayı helale çeviririm) demiş. Şeyhin kara parayı aklama yetkisi var mıdır?

CEVAP

Şeyhin haram parayı helale çevirmek gibi bir yetkisi yoktur. Böyle kimseler sahte şeyhtir. Kimi (Namazı senden kaldırdım) diyor, kimi (sizi kardeş yaptım) diyerek kadınla erkeğin halvetine zemin hazırlıyor. Zamane şeyhlerinden uzak durmalıdır.

Sadece mushaf, dini kitap, dini levha ve ilahi kasetlerinin ticaretinin mahzuru var mıdır?

CEVAP

Mushafı, Kur'an-ı kerim öğretilmesine sebep olmak niyetiyle satmak caiz ve sevap olur. Aldığı para helal olur. Fakat böyle niyetin alameti mal oluş fiyatına yakın az bir kârla satmaktır. Geçimi başka kitaplardan sağlanıyorsa, mushafları kârsız satmalıdır! (Şir’a) 

Mushaf, dini levha, ilmihal kitapları ticaret malı değildir. Emr-i maruf için satılır. Çarşıda pazarda satılmaz. Dükkanlarda rafa konur. Okumak, bereketlenmek için odaya asılır. Ziynet eşyası değildir. Dini levhaları ve diğer dini eserleri yere sermek onlara hakaret olur.

Çok kazanmak için çok çalışmakta mahzur var mıdır?

CEVAP

Kendinin ve çoluk çocuğunun nafakasını kazanacak ve borçlarını ödeyecek kadar çalışıp kazanmak farzdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Çalışıp kazanmak farzdır.) [Taberani]

Çoluk çocuğunun bir yıllık nafakasını toplayacak kadar çalışmak mubahtır. Müslümanlara yardım için, dine hizmet etmek için fazla çalışıp kazanmak müstehaptır, iyidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(İnsanların en iyisi, insanlara faydalı olandır.) [Kudai]

Gösteriş için, övünmek için kazanmak tahrimen mekruhtur. Çalışmak rızkı artırmaz. Çalışmak takdir edilen rızka kavuşturmaya vesiledir. Rızkı veren Allahü teâlâdır. Çalışmak sebebe yapışmaktır. Sebeplere yapışmak sünnettir. (El-İhtiyar)

Çok sevap kazanmak için, çok mala ihtiyaç vardır. Çok mal kazanmak için de çok çalışmak gerekir. İslamiyete uygun yapılan her kazanç dünyaya sarılmak olmaz, ahiret için olur.

Dua ederken dünyalık istemek caiz midir?

CEVAP

Evet dünyalık istemekte bir mahzur yoktur. Mümin, dünyalığı da ahiret için kullanır. Dinimizde malın kıymeti, önemi büyüktür. İnsan, canını, malını, sağlığını, dinini ve şerefini mal ile korur. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Ahir zamandaki ümmetim için mal sahibi olmak saadettir.) [İ.Rafii]

(Bir zaman gelir ki, parası olmayan rahat edemez.) [Taberani]

(Şerefinizi, mallarınızla koruyun!) [İbni Asakir]  

Dilencilere para vermek yanlış mı?

CEVAP

Bir günlük yiyeceği bulunan kimsenin dilenmesi haramdır. Hiç yiyeceği bulunmayıp, sağlam, çalışacak, ticaret edecek halde olan kimsenin de, yiyecek, içecek veya bunları almak için para istemesi, dilenmesi haramdır. Bunun varlığını bilerek, istediğini vermek de haramdır. Ancak istemeden verilen malı alması caizdir. Aç veya hasta olanın yiyecek istemesi gerekir. Bir günlük yiyeceği olup da çalışabilecek haldeki kimse, ilim öğrenmekle veya öğretmekle meşgul ise, yiyecek istemesi caiz olur.

Bazı kimseler, "Taksi tutacak adamın dolmuşla eve gitmesi hırsızlıktır. Bu ekonomi kanununun ana maddesidir. Bunu öğreneli, herkesin bende alacağı olduğu vehmi ile yaşıyor, hırsız olmamaya çalışıyorum" diyor. Evime taksi ile gidecek param varken, dolmuşla veya yaya gitsem, taksiye vereceğim parayı muhtaç birisine vermesem hırsızlık mı etmiş olurum? Bazıları da, “Dolmuş parası bulamayan fakirlerin bulunduğu bir toplumda, taksi ile eve gitmek haramdır” diyor. İhtiyaç halinde taksi tutmak haram olur mu?

CEVAP

Her iki görüş de yanlıştır. Taksi ile evine gidebilecek adamın, acelesi yoksa, yaya gitmesi, günah ve hırsızlık değildir. Aksine iyi olur. O parayı başkasına vermesi gerekmez. İhtiyaç olunca da taksi ile eve gitmek de günah olmaz.

Haram maldan hediye veya sadaka vermekte mahzur var mıdır?

CEVAP

Haramdan sadaka verilse, alan fakir de haramdan olduğunu bilerek, verene, Allah razı olsun dese veya Allah kabul etsin dese ve veren de, amin dese, ikisi de küfre girer. 

Bir kimsenin elindeki malın haram mal olduğu bilinmedikçe, çalınmış veya kumardan almış olsa bile, elindeki bu malın onun helal mülkü olduğu kabul edilir. Bunu verince, mülk-i habis ise de, almak caiz olur. Verilenin haram mal olduğu kesin bilinirse, bunu almak caiz olmaz.

Haram malı, hediye vermek caiz olmaz. Haram olduğunu bilenin de, bunu alması caiz olmaz.

Eline, haram mal, mesela para geçen, bunu sahibine vermeli, sahibi bilinmiyorsa, fakire sadaka vermelidir. Başka yere vermesi günah olur. Bu malı almak, fakirlerden başka kimseye caiz olmaz. Yalnız vârisin, haram mal olduğunu bildiği halde, mirası alması caiz olur. Sadaka olarak verdiği fakir, haram malı kendisine hediye ederse, bunu kendisi de kullanabilir

Malının çoğunun helal olduğu sanılanın verdiği hediyeyi almak caiz olur. Malı haram ise caiz olmaz.

Bulanık suyun temiz olduğu kabul edilir. Çünkü, suyun aslı temizdir. Necis olması ise, şüphelidir.

Kazancının çoğu haramdan olan kimsenin verdiği malın haramdan olduğu kesin olarak bilinmedikçe, bu malını almak haram olmaz, mekruh olur.

Malının çoğu helal olanın hediyesi alınır. Çoğu haram ise, helal diyerek verdiği alınır. Verirken söylemedi ise, araştırıp zannına göre amel eder.

Bizimle aynı varlıkta komşu bir hanım var. Evimizde un, şeker, yağ gibi gıda maddesi, veya herhangi bir kitap, bir âlet görse, ödünç olarak, ariyet olarak ister. Getirme huyu da yoktur. Hani maddi durumları kötü olsa, varsın getirmesin diyeyim. Bizden aşağı tarafları yok. Beyim, "Ne isterse istesin hiçbir şey vermemeli!" diyor. Komşu hakkından korkuyorum. Vermesem günah olur mu? Komşumun her gördüğünü istemesi ve aldığını getirmemesi günah değil midir? Bu komşu, sadece bizden değil, başkalarından da böyle şeyler istiyormuş.

CEVAP

Beyiniz, sizin malınızı, siz de beyinizin malını izinsiz harcayamazsınız. İzinsiz harcamak, başkasına vermek günah olur. Komşu gelince, "Beyim razı olmuyor. Ondan izinsiz bir şey vermem günahmış" derseniz, o da bir daha bir şey isteyemez. Ondan bundan bir şey istemek doğru değildir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(İnsanlardan bir şey istemeyin, velev ki bir misvakı bir defa kullanmak için de olsa.) [Bezzar]

Ödünç alıp da imkanı varken vermemek veya borçlarını ödememek günahtır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Borcunu ödemeyenlere Allahü teâlâ, kıyamette "Bunun hakkını sizde bırakacağımı mı zannettiniz?" buyurarak o kimsenin iyi amellerini alıp diğerine verir. Eğer borcunu vermeyenin iyi ameli yoksa, borç verenin kötü amellerini, günahlarını borçluya yükler.) [Taberani]

Bir kimseye zarar vermek, kalbini kırmak kötüdür. Fakat komşuya zarar vermek, onu incitmek daha kötüdür. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Komşusu, zararından emin olmayan kimse, Allah’a iman etmiş sayılmaz.) [Bezzar] [Yani bu kimse kâmil mümin değildir.]

Komşu kötü de olsa, ona elden gelen iyiliği yapmaya çalışmalıdır!

Zekat olarak, fakire altın lira veya bilezik veriyoruz. Sonra da, (Eğer bozduracaksan rayiç fiyattan satın alabilirim) diyoruz. Satarsa alıyoruz. Bunun mahzuru var mıdır?

CEVAP

Zekat olarak verilen altını rayiç fiyattan geri almakta mahzur yoktur. Rayiç fiyattan ucuza almak ise mekruh olur. Zekat olarak verilen ticaret eşyasının fiyatı her yerde aynı değildir. Geri alınırsa, fakir zarara uğratılabilir. Bu bakımdan ticaret eşyasını fakirden geri satın almak mekruh olur. Altını almak ise mekruh olmaz.

Bir arkadaşa "Evini on milyara satayım mı?" dedim. O da razı oldu. Ben de 12 milyara sattım. Arkadaşa 10 milyar verdim. Yaptığım iş günah oldu mu?

CEVAP

Arkadaşınıza, istediği fiyatı verdiğiniz için size günah olmaz.

Başkasının malını kazaen kıran yahut zarar veren tazmin eder mi? Mesela komşu, çıkış kapısının önüne su şişesi koymuş. Görmeden çarpıp kırdım. Ödemem gerekir mi?

CEVAP

Evet.

Çöpe atılan kullanılmış eşyaları alıp kullanmak caiz mi, kul hakkı olur mu?

CEVAP

Çöpe atılan şey kıymetli bile olsa, zenginlerin de onu alıp kullanması caizdir, kul hakkı falan geçmez.

Kâfirlerin yaptığı malları, ürettiği gıdaları, giysileri kullanmakta veya onlarla ticaret yapmakta bir sakınca var mı?

CEVAP

Hayır.

Alış verişte vade farkı istemek caiz mi?

CEVAP

Bir malı peşin ucuz, veresiye veya taksitle pahalı satmak caizdir. Vade farkı istemek ise caiz değildir. Vadeli satış ile vade farkı ayrı şeylerdir. Mesela 50 milyon liralık malı, ihsan ederek, 30 milyon liraya satmak caiz olduğu gibi, vadeli veya vadesiz olarak 70 milyon liraya satmak da caizdir. Fakat vadesi dolduktan sonra, ödenemeyen aylar için vade farkı almak caiz olmaz. Ancak müşteri borcunu verinceye kadar, paranın değeri düşse, malın satıcı tarafından satıldığı gündeki değeri altın olarak istenebilir.

Sirke bozulup şarap olur mu?

CEVAP

Olmaz.

Pekmez zamanla şarap haline gelir mi?

CEVAP

Gelmez.

Kürkü bozulmasın diye sansarı, elektrikle öldürmek caiz mi?

CEVAP

Evet.

Ne alırsan beş milyon lira diyerek satış yapılıyor. Caiz mi?

CEVAP

Evet.

Meydana konmuş simitleri, para bırakıp alıyorlar. Caiz mi?

CEVAP

Rızası olduğu biliniyorsa, âdet edinmişse caiz olur.

Evimi kiraya verirken bir yıllığını peşin istememde mahzur var mıdır?

CEVAP

Mahzur yoktur. Fakat fakirleri gözetip kollamak çok sevaptır. Genel olarak kiracı fakir kimsedir. İnsanlara merhamet etmeli, ödeme kolaylığı göstermelidir. Müslümanın hacetini yerine getirmeli, sıkıntısını gidermelidir. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Kim, din kardeşinin hacetini yerine getirirse, Allahü teâlâ da onun hacetini yerine getirir. Kim bir müslümanın sıkıntısını giderirse, Allahü teâlâ da kıyamet günü, onun bir sıkıntısını kaldırır.) [Buhari]

(Allahü teâlânın, kullarına faydalı olmaları için, kendilerine özel nimetler ihsan ettiği bazı insanlar vardır. Bu nimetleri diğer insanlara dağıttıkları müddetçe, Allah onları, bu nimetler içinde bulundurur. Eğer dağıtmaktan imtina eder, kaçarlarsa, bu nimetleri onlardan alır, başkalarına verir.) [Taberani]

(Bir kul, din kardeşine yardım ettiği müddetçe, Allah da, onun yardımcısı olur.) [Müslim]

Müslüman zengin, insaflı olmalı, evine yüksek kira istememelidir.

Esnaf olarak kısaca neye dikkat etmemi tavsiye edersiniz?

CEVAP

Esnaf, hile yapmazsa, dürüst çalışırsa kazandığı helal olur. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Bir satıcı, yalan söylemez, emanete riayet eder, verdiği sözden dönmez, borcunu geciktirmez, alacaklısını sıkıştırmaz, satarken malını fazla övmez ve alırken de kötülemez ise, kazancı ona mübarek olur.) [Deylemi]

Hileli malı sağlam diye satmak, müslümana ihanet etmek, hakaret etmek haramdır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Bir müslüman, sattığı şeyin kusurunu bilip de söylemezse, bu helal olmaz.) [Müslim]

(Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona hıyanet ve yalan isnat etmez. Ona lakayd da kalmaz. Müslümanın müslümana ırzı, malı ve kanı haramdır. Bir kimseye müslüman kardeşini tahkir etmesi şer olarak yeter.) [Tirmizi]

Dürüst olarak ticaret yapmak çok iyidir. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Rızkın onda dokuzu ticarettedir.) [Said b.mensur]

Ticaretten korkmamak gerekir. Çünkü atalarımız, (Korkak tüccar, ne kâr eder, ne zarar) demişlerdir. Hadis-i şerifte de buyuruldu ki:

(Korkak tüccar, mahrum kalır, cesur tüccar, rızka kavuşur.) [Kudai]

Halk arasında, "Geliri az ama bereketlidir" ve "Bereketli olsun, bereketini bul" gibi sözler söyleniyor. Bereketin dinimizdeki yeri nedir?

CEVAP

Bereket, az malın çok faydası olmak, çok işe yaramak demektir. Az bir mal, bereketli olunca, çok kimsenin rahat etmesine, çok iyi işlerin yapılmasına yarar. Bereketli olmayan çok mal vardır ki, sahibinin dünyada ve ahirette felaketine sebep olur.

O halde malın çok olmasını değil, bereketli olmasını istemelidir! (K.Saadet)

Bereketin dinimizdeki önemi büyüktür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Bereket, yemeğin ortasına iner. Onun için kenarından yiyin, ortasından yemeyin!) [Tirmizi]

(Cemaatte [birlik ve beraberlikte] ve sahur yemeğinde bereket vardır.) [Taberani]

(Ticarete hıyanet karışınca bereket gider.) [Buhari]

(Kız çocuğu bereketlidir.) [Deylemi]

(Bereket büyüklerinizdedir.) [İ.Rafii]

Ayakkabı tamirciliği yapıyorum. Bazı müşteriler, bıraktıkları ayakkabılarını ya çok geç alıyor veya almaya hiç gelmiyorlar. Ben de, (15 gün içinde alınmayan ayakkabılardan mesul değilim) diye levha hazırlattım. Ayrıca her müşteriye de, 15 gün geçerse, ayakkabılarını tamir ücretine satacağımı da söylüyorum. İki ay beklettikten sonra satıyorum. Böyle yapmam günah oluyor mu?

CEVAP

Müşterilerin, sizinle yapılan anlaşmaya uymaları gerekir. Uymazlarsa siz mesul olmazsınız. (Mecelle)

Hırsız kapıyı kırıp eve girse, kapıdaki zararı kiracı mı öder? Depremden ev yıkılsa kim öder?

CEVAP

Depremin ve hırsızın verdiği zararı kiracı ödemez. Kiracı, kendi ihmali olan işlerdeki zararı öder.

Başlık parası almakta mahzur var mıdır?

CEVAP

Kızın babasının veya akrabasının nikaha veya kızı vermeye razı olmaları için damattan istedikleri para veya mal rüşvet olur. Rüşvet ise haramdır. Hadis-i şerifte buyuruldu ki:

(Rüşvet alan da, veren de Cehennemdedir.) [Taberani]

Erkek de, kız da evlattır. İnsan evladının mesud olması için elinden gelen yardımı yapmalı, damattan para almak yerine, gücünün yettiği nispette damada yardım etmelidir! Kız evladın kıymeti büyüktür. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:

(Kimin kız çocukları olur, onların sıkıntılarına katlanır, iyi yetiştirir ve dengi ile evlendirirse, bu kız çocukları onun için Cehenneme perde olur.) [Tirmizi]

(Kız çocuklarını hor görmeyin; çünkü ben kızlar babasıyım.) [M.Cinan]

(Allah’tan zahmetsiz çocuk istedim. Bana kız çocukları verdi.) [Şir’a]

(İlk çocuğunun kız olması, kadının bereketindendir.) [İbni Asakir]

Başlık parası yüzünden evlenemeyenler, kötü yola düşenler görülmektedir. Evliliği zorlaştırmak günahtır.

İnternetten alış veriş sitelerinden standart mal alınabilir mi? 

CEVAP

Bir mahzuru yoktur.

Birinin çok acil paraya ihtiyacı var, etrafındakilerden de borç para da bulamıyor. Bu kişi arabasını 10 milyara satarak aynı anda 12 milyara vade ile geri alıyor. Bu caiz midir?

CEVAP

Caiz değildir. Eğer arabayı peşin 10 milyara satar, birkaç gün sonra, 12 milyara taksitle geri alırsanız bu faiz olmaz. Ama anlaşmalı değil bu. Tam İlmihalde şöyle bir bilgi var:

Faiz günahından kurtulmak için (Iyne) yolu ile de ödünç vermek caiz olur. İbni Âbidin (Sarf) ve (Kefalet) sonunda buyuruyor ki:

Iyne satışında zengin on lira değerindeki malı fakire mesela 12 liraya veresiye satar. Fakir, malı alıp, başkasına, peşin on liraya satarak, on lira almış olur. Zengine 12 lira borçlu olur. İmam-ı Ebu Yusüfe göre caizdir.

Iyne, bir malı veresiye satıp, bunu aynı mecliste, bu müşteriden peşin ve ucuz satın almaktır. İkinci fiyat peşin olduğu için, böyle satışa, (Iyne satışı) denildi. İki fiyat, önceden kararlaştırılıp şart edilirse, sözbirliği ile haramdır. Önceden şart edilmezse, Şâfi’ide caiz olur. Müşteri, bu malı aynı mecliste, başkasına satarsa, caizdir. (Hadika, Berika) 

Ücretli çaycıyım. Misafirime ücretsiz çay verebilir miyim?

CEVAP

Patron izin vermişse caizdir.

Kendisi için para topladığım hasta öldü. Bu parayı ne yapayım?

CEVAP

Fakirlere vermek iyi olur.

Ölene kadar içinde oturmak şartı ile evi birine hibe caiz mi?

CEVAP

Evet.

Kıymeti farklı iki eşit arazi, kıymetine göre mi paylaşılır?

CEVAP

Evet. Yahut satılıp parası taksim edilir.

İçki içmek ve kumar oynamak gibi bir haramdan kaçmak mı daha sevap, yoksa namaz kılmak, oruç tutmak mı daha sevaptır? Demek istediğim şu: Bir kimse içki içiyor, kumar oynuyor, namaz da kılıyor ahirette kârlı mı çıkar zararlı mı?

CEVAP

Zararlı çıkar. Çünkü haramdan kaçmanın sevabı, farzları yapmanın sevabından daha fazladır.

Bir insan içki içip kumar oynasa mı daha çok günah kazanır, yoksa namaz kılmasa mı?

CEVAP

Namaz kılmasa veya oruç tutmasa yani bir farzı yapmasa daha çok günah kazanır. Çünkü farzları yapmamanın günahı, haram işlemek günahından daha çoktur. Haramdan sakınmanın sevabı, farzı yapmanın sevabından kat kat çoktur.

Ben her zaman 800 milyona peşin satılan bir malı veresiye 1 milyara alıyorum. Bir arkadaş, sana 800 milyon vereyim git peşin al, oraya vereceğin 1 milyar liralık çeki, bana ver dedi. Bu caiz olur mu?

CEVAP

Kitaplarda diyor ki: Zengin on bin lira değerindeki malı fakire Mesela 12 bin liraya veresiye satar. Fakir, malı alıp, başkasına, peşin on bin liraya satarak, on bin lira almış olur. Zengine 12 bin lira borçlu olur. Bu şekildeki satış caizdir. Yine kitaplarda diyor ki:

Zengin, bin lira ödünç isteyen fakire, bir malı 2 bin liraya veresiye satar. Sonra arkadaşı Ali'yi gönderir, Ali de kendi için o malı fakirden bin liraya peşin alır, ama parasını henüz vermeden, o malı, zengine bin liraya satar, parasını fakire vermesini söyler. Zengin de, bin lirayı fakire öder. Günü gelince fakirden iki bin lirasını ister. Böyle satışa, Resulullah izin vermiştir. (Kadihan)

Bu ifadelere göre, o arkadaştan 800 milyonu almak için, bir tükenmez kalemi veya başka bir malı ona 800 milyona peşin satarsınız. 800 milyonu fabrikaya götürüp malınızı alırsınız. O arkadaş da, bir tükenmez kalemi veya başka bir malı size bir milyara veresiye satar. Fabrikaya vereceğiniz bir milyarlık çeki o arkadaşa verirsiniz. Günü gelince arkadaşa bir milyar ödersiniz. Böylece faizden kurtulmuş olursunuz.

İki yaşındaki oğlum kaldırımda oynar iken, bir arabanın çarpması sonucu öldü. Kan parası veya tazminat denilen parayı almam caiz mi? Bir de kan parası haricinde kaza yapan aracın sigortası, otomatik olarak kaza mağduruna yani bize para ödüyor. Bu sonuca göre sigorta bize belli bir miktar para ödeyecek. Sigortanın verdiği bu parayı da almak caiz mi?

CEVAP

Sadece ölen değil, araba çarparak sakat kalan da tazminat alır. S. Ebediyye’de diyor ki: Yanlışlıkla adam öldürmek, mesela, yüksekten üstüne düşerek veya uyuyan kimsenin yuvarlanarak bir kimseyi öldürmesi böyledir. Bunun cezası da kefaret ve diyettir. Bindiği atın insanı çiğneyerek öldürmesi, [motorlu vasıtaların çiğnemesi] de böyledir.

Bugün diyet yerine tazminat gibi isimler altında para veriyorlar. Bunu almakta hiç mahzur yoktur. Sigortanın verdiğini de almakta mahzur yoktur.

Ev sahibi, anlaşmamız sona erdikten sonra, rayicin üstünde kira istiyor. Rayiçten fazla vermesem günah olur mu?

CEVAP

Evet günah olur.

Kuru yemişçide çalışıyorum. Mal sahibi "İstediğin kadar ye" diyor. İstediğim kadar yesem hak geçer mi? Yahut yemeyip eve giderken yiyeceğim kadar alsam mahzuru olur mu?

CEVAP

Dükkanda iken istediğiniz kadar yemenizde mahzur yoktur. Fakat eve gelirken az da olsa getirmeniz caiz olmaz.  

Banka teminat mektubu caiz mi?

CEVAP

Caizdir

Ormana bırakılan danalar, zamanla vahşileşip zarar veriyor. Sahipleri de bilinmiyor. Bunlar lukata hükmüne girer mi?

CEVAP

Hayır.

Bıldırcın, keklik yetiştirip satmak caiz mi?

CEVAP

Evet.

Kasaba 2 kg et verip 1kg da kıyma istedim. Getirdiğim ete, kendi etini karıştırıp kıyma yaptı. 3 kg kıyma verdi. 1 kg kıyma parası aldı. Caiz oldu mu?

CEVAP

Evet.

Hırsız kapıyı kırmış. Zararı kiracı mı öder?

CEVAP

Hayır.

100 kg buğday verip 70 kg un, 30 kg kepek almak caiz mi?

CEVAP

Evet.

Açık kalan musluk, komşuya zarar vermiş. Zararı ödemek lazım mı?

CEVAP

Evet. (Mecelle)

Apartman çatısının ve bahçenin tamir masrafını kim verir?

CEVAP

Anlaşmaya göredir.

Mezarlıktaki meyveleri kimindir?

CEVAP

Mezarlık yapılmadan önce ise dikene ait. Sonra ise, diken meyveyi sadaka verir. Sahipsizse âdete göre kullanılır.

Vahşi kürk hayvanlarını besleyip ihraç etmek caiz mi?

CEVAP

Evet.

Bir malı üç milyara sattım. Daha teslim etmeden başka biri, (ben beş milyar vereyim) dedi. İlk satıştan vazgeçmem caiz mi?

CEVAP

İlk alan, vazgeçmedikçe caiz olmaz.

Müşteri, (Üç gün içinde gelmezsem bu saat senin olsun) dedi. On gün sonra geldi. Saatini vermezsem günah olur mu?

CEVAP

Günah olmaz. Fakat ihsan edip vermek çok sevaptır.

On gram altın değerinde, borç para versem, alırken de yine o günkü rayice göre on gram altın değerinde para alsam caiz mi?

CEVAP

Caiz olur.

Arkadaşa (Makinana iyi denirse 50 ye aldım, kötü denirse, getiririm) dedim. Birine 60 a sattım. Arkadaşa 50 versem caiz mi?

CEVAP

Caiz olmaz. Çünkü malı henüz kesin olarak satın almamıştın. Emanet duruyordu. Emaneti satmak caiz olmaz.

Pazarlıksız satış yapıyoruz demek caiz mi?

CEVAP

Evet. Pazarlık şart değildir. Pazarlık edilmesi iyi olur.

Radyo ve teyp satmak caiz mi?

CEVAP

Evet. Çünkü haram işlerde kullanılacağı kesin değildir. Bıçak satmak gibidir.

Fotoğraf yanarsa iade ederim diye peşin para almam caiz mi?

CEVAP

Evet.

10 ton kağıdı 2 milyara sattım. Borçlu ödemedi. Kağıda zam geldi. 10 ton kağıt 3 milyar oldu. 3 milyar istemem caiz mi?

CEVAP

Hayır. Altına göre kıymetini istemek caizdir.

Biri, parana karıştırabilirsin, bu parayı falancaya ver dedi. Parayı harcadım. Ay başında parasını ödedim. Mahzuru oldu mu?

CEVAP

Acele ver demediği, vakit bildirmediği için günah olmaz.

Eşit para toplayıp yiyecek alıyor, beraber yiyoruz. Caiz mi?

CEVAP

Evet.

Biri, (Oturduğun evden çık, sana başka bir ev buldum) dedi. (Evin boyasını da yap) dedim. Bu şartla evi vermek caiz mi?

CEVAP

Akit tamirden sonra olur. Akitte şart söylenmez.

Bira fabrikasının elektrik tamir işlerini yapmak caiz mi?

CEVAP

Evet.

Sözleşme müddeti bitmeden kiracıyı çıkarmak caiz mi?

CEVAP

Hayır.

Muhabbet kuşu ve kanarya gibi kuşları alıp satmak ve beslemek caiz midir?

CEVAP

Kafese alışmış serbest bırakılınca hayvanlar tarafından öldürülebilen kuşları kafeste beslemek caiz olur.

Mehr-i muaccel borcu olanın hediye vermesi caiz mi?

CEVAP

Önce önemli olan borcunu ödemesi gerekir.

İşçiyi gece sabaha kadar çalıştırıyoruz. Gündüz belki de namaz kılmıyor. Biz günaha giriyor muyuz?

CEVAP

Hayır.

Diş tabibiyim. Bir teknisyen, adıma muayenehane açacak. Kazanç ortak olacak. Caiz midir?

CEVAP

Evet

Vadeli borcu olan başkasına borç verebilir mi?

CEVAP

Evet.

Alacakları icra yolu ile alırken masrafları da almak caiz mi?

CEVAP

Mecburi olan masrafları almak caizdir.

Bakkal, (Malı götür, parasını sonra verirsin) dedi. Ben de âdet olduğu için ay başında vermeyi düşündüm. Caiz mi?

CEVAP

Evet.

Evi bir seneliğine kiraladım. Bir müddet sonra sahibi öldü. Oğlu sene dolmadan evden çıkarabilir mi, kirayı artırabilir mi?

CEVAP

Sözleşme süresi dolana kadar çıkaramaz, artıramaz.

Arkadaş, tarlamı ücretsiz ek dedi. Ektim. Arkadaş öldü. Vârisleri ücret istiyor, vermem lazım mı?

CEVAP

Evet. Çünkü arkadaşın sağ kaldığı müddetçe yetkisi vardı. Şimdi o tarla mirasçılarındır. Mirasçılarla anlaşmak gerekir.

Cuma günü öğle ezanı ile imam selam verinceye kadar olan zamanda alış veriş yapmak mekruh mu?

CEVAP

Dünyanın her yerinde mekruhtur.

Arabama çarpandan tamir masrafını aldım. İşimden kaldığım günlerin ücretini de tazmin ettirmem caiz mi?

CEVAP

Hayır.

Saat tamircisi, gelip zamanında alınmayan saatleri ne yapar?

CEVAP

Akrabasına verir. O da yoksa lukata hükmüne girer.

Bir fabrikatör, ana-babasını ücretle çalıştırabilir mi?

CEVAP

Babasını çalıştırması caiz. Anasını çalıştıramaz.

İçki satmayan, ama fasık olanla alış veriş mekruh mu?

CEVAP

Mekruh değildir.

Çalınan halımın yerine, verilen çalıntı halıyı almam caiz mi?

CEVAP

Evet. Sahibi çıkarsa vermek gerekir.

Cuma günü öğle vakti, kadınların da alış veriş yapması mekruh mudur?

CEVAP

Evet mekruhtur.

Büyük marketlerde ayrı kasası olan içkisiz reyondan alış veriş caiz mi?

CEVAP

Evet.

5 ortaklı dükkanda kiracıyım. Ortağın biri, dükkanda durmama razı olmazsa, çıkmam gerekir mi?

CEVAP

Evet.

Bu malları götür, satamadığını getir demek caiz mi?

CEVAP

Evet.

Üç ay sonra teslim almak üzere taksitle mal almak caiz mi?

CEVAP

Evet.

Tezgahtarım. Mal yoksa, patrondan habersiz, komşudan toptan fiyatına alarak, perakende satıp kârını almam haram mı?

CEVAP

Evet.

Satın alınca, satıcı (Karpuzu keseyim) dedi. (Kes) dedim. Karpuz ham çıktı. Başka birini tartıp verdi. Caiz oldu mu?

CEVAP

Rıza ile olduğu için caizdir.

Avukat, müvekkil adına yaptığı günahlardan mesul mü?

CEVAP

Evet.

Müteahhit yapacağı evi, anlaşma tarihinde teslim etmezse, geciken her gün için belli bir gecikme tazminatı vermesini şartnameye koymak ve geciktiği takdirde gecikme tazminatı almak caiz midir?

CEVAP

Evet. 

Bazen ayın üçünde, dördünde maaş alıyoruz. Bu bakımdan ay başında vermek üzere diye alış veriş yapmak caiz mi?

CEVAP

Evet.

Patron, hile yapmazsam işine son diyor. Hile yapmam caiz mi?

CEVAP

Hile yapmak caiz olmaz.

(Saniye şaşmaz) diye saat satıyorum. Kimi beş saniye geri kalıyor veya ileri gidiyor. Alıcı, geri getirince satışı bozmak caiz mi?

CEVAP

Saniye şaşmaz demek, muhayyer demektir. Gelen saatleri geri almak lazım. Doğru olmayan sözü de söylememek gerekir.

İki ortak, kıymetleri çok farklı olan iki arsayı, kur’a çekerek paylaşmaları caiz olur mu?

CEVAP

İki tarafın rızası ile caiz olur.

Çoban, ihmali olmadan, koyunları kurda kaptırsa, öder mi?

CEVAP

Ödemez.

Yakın bakkalda aynı mal daha pahalı. Uzağa gitmemek için, yakın bakkaldan pahalı almak caiz mi?

CEVAP

Evet caizdir.

(Bu malı şu kadara sat. Daha fazlasına satarsan, fazlası senin olsun) demek caiz mi?

CEVAP

Evet, evet.

(Malı satamazsam, 3-4 ay sonra getiririm) demek caiz mi?

CEVAP

Evet.

Doktor, genelev kadınını muayene edip ücret alsa caiz mi?

CEVAP

Evet.

Ucuz mal satılıyor. Hırsızlık ihtimali var. Almak caiz mi?

CEVAP

İhtimal ile hareket edilmez. Almak caizdir.

Kiraladığım tarla mahsul vermedi. Ücret vermem lazım mı?

CEVAP

Evet.

Kiraladığım tarlanın uşrunun tamamını benim mi vermem gerekir?

CEVAP

Fıkıh kitaplarında, (Bir kimse, tarlasını kiraya verirse, mahsulün uşrunu, İmam-ı a’zama göre, mal sahibi verir. Kira ücreti yüksek olan yerlerde, böyle fetva verilir. İmameyn’e göre, kiracı verir. Kira az olan yerlerde, böyle fetva verilir) buyuruluyor. Mesela, kira ücreti olarak 20 milyon lira verip, masraflar çıktıktan sonra 60 milyon liralık mahsul almışsanız, mahsulün uşrunu siz verirsiniz. Masraflar çıktıktan sonra 30 milyon liralık mahsul almışsanız, tarla sahibi verir. Çünkü kârın yarısından fazlasını mal sahibi almıştır. 10 milyon liralık masraf yapıp 50 milyon liralık mahsul almışsanız, 40 milyon lira almışsınız demektir. Bunun 20 milyonunu mal sahibine verdiğiniz için, mahsulün yarısının uşrunu siz, yarısınınkini de mal sahibi verir. Uşur verilirken kira ücreti ve masraflar düşülmez. Fakat uşru hangi tarafın vermesi gerektiği hesap edilirken, masraflar nazarı itibâre alınır.

Kendiliğinden ölen veya besmele ile vurulan tilkinin derisini dabağlamadan satmak caiz midir?

CEVAP

Koyun, sığır gibi, eti yenen hayvan kendiliğinden ölürse leş olur. Leş derisini dabağlamadan satmak caiz değildir. Tilki, sansar besmele ile öldürülürse derileri temiz olur. Dabağlamadan satmak caizdir. Kendiliğinden ölürse dabağlamadan satmak caiz olmaz. Domuz ve yılan derisi dabağlansa da temiz olmaz. (Halebi)

Köyde az bir arazim vardır. Bir arkadaş, "Tarlanı ben ekip süreyim" dedi. Ücret falan söylemedi. Ben de samimi olduğumuz için bir şey demedim. Hiç ücret istemesem, ne verirse alsam, vermezse almasam mahzuru olur mu?

CEVAP

Ücret alacaksanız pazarlık edin! Durumu iyi olanın evinden kira, tarlasından ücret almamasının çok daha iyi olduğunu (Din kardeşine tarlasını kiraya vermek yerine ücret almadan ektirmek çok sevaptır) hadis-i şerifi açıkça bildirmektedir. (Nesai)

Taksitli borçlarım var. Bir arkadaş evine et alıp yemen sana haramdır dedi. Öyle mi?

CEVAP

Et yemek haram diye bir şey yok. Öyle söylemek günah olur. İbrahim bin Edhem hazretleri (Borcu olan kimse, ödemedikçe yağlı ve sirkeli taam yememelidir) buyuruyor. Bu demek yağlı ve sirkeli yemek haram demek değil. Bu da taksitli borçlar için değil, ödünç alınan ve günü geldiği halde ödenemeyen borcu olanlar içindir.

Borçlu adam lezzet veren şeyler yememeli ki borcunu hatırlamalı ve bir an önce ödemeye çalışmalı demektir. Borçlu adam baklava da yer kebap da yer. Din hakkında öyle rastgele konuşulmaz, helale haram, harama helal denilmez.

Çeşitli günahlar işlenen bir yerde çalışmak istiyorum. Ama buradan kazandığım çok para ile dinime hizmet imkanı çok. Bu iş uygun mudur?

CEVAP

Uygun değildir. Günah işlenen yerde zaruretsiz çalışılmaz. Allah rızası için çalışan, dünya nimetlerine de kavuşur. Ama dünya için çalışan, ahiret nimetlerinden mahrum kalabilir. Hadis-i şerifte, (Allahü teâlâ, ahiret için çalışana dünyayı verir, fakat dünya için çalışana, ahireti vermez) buyuruldu.

Kartal, leylek, tavşan, kuzu gibi hayvanların içini temizleyip ot doldurarak satmak caiz mi?

CEVAP

Süs için satmak caiz.