Rasûlü Ekrem (S.A.V), Kubâ'dan Medîne'ye hareket etmek istediği zaman, dedesi Abdülmuttalib'in dayıları olan Neccaroğullarına haber gönderdi. Onlar da yüz kişilik bir kâfile hâlinde silahlanıp geldiler. Peygamber Efendimiz'le Hz.Ebû Bekr'e selâm verdiler ve "Siz düşmanlarınızdan emin, dostlarınız da size itaatçı olarak develerinize bininiz!" dediler.
Rasûlü Ekrem devesine bindi. Hz.Ebû Bekir (R.A.) de bindi.
Hz.Peygamberimiz önde, Hz.Ebû Bekir (R.A.) arkada, Medîne'li Müslümanlar da sağ ve sol yanlarında oldukları halde, cuma günü Kubâ'dan hareket ettiler.
Ranûna Vâdisi'nde İlk Cuma Namazı
Sâlim ibn-i Avfoğullarının yurdundan geçerken öğle vakti girmişti. Peygamber Efendimiz cuma namazının farz kılındığını Eshâbına tebliğ buyurdular ve burada ilk cuma namazını kıldılar. Orada iki hutbe irâd ettiler.
İlk hutbede, kalkıp Allâhü Taâla'ya hamdü senâ ettikten sonra şöyle buyurdu:
"Ey mü'minler! Kendiniz için âhiret azığı hazırlayın ve onu kendinizden önce gönderin. Elbette bilirsiniz ki muhakkak ölecek ve sürünüzü çobansız bırakacaksınız! Sonra birinize Rabbül'âlemin, arada bir tercüman ve perdedar bulunmaksızın «Sana Rasûlüm gelip, buyruklarımı tebliğ etmedi mi? Ben sana mal verdim, ihsanlarda bulundum, sen bu nimetlerden kendine âhiret payı ayırdın mı?» diyecek. O kimse sağa ve sola bakacak hiçbir şey görmeyecek! Sonra, önüne bakacak, orada cehennemden başkasını görmeyecek!
Öyle ise yarım hurma ile de olsa, cehennemden kendisini korumağa gücü yeten hemen o hayrı işlesin. Onu bulamayan da güzel bir sözle kendisini korumağa çalışsın. Çünkü, bir iyiliğe on mislinden yediyüz misline kadar sevap verilir. Allâh'ın selâmı, rahmet ve bereketi üzerinize olsun!"
Allah Rasûlü, hutbesinin ikinci kısmında şöyle buyurdu:
"Allâh'a hamd olsun! Allâh'a hamd ederim ve O'ndan yardım dilerim! Nefislerimizin şerlerinden ve kötü amellerimizden Allâh'a sığınırız. Allâh'ın doğru yola ilettiğini, kimse saptıramaz! Saptırdığını da kimse doğru yola iletemez! Şahadet ederim ki Allah'dan başka ilah yoktur! O, birdir, şeriki yoktur.
Sözlerin en güzeli Allâh'ın Kitâbı'dır. Allah, kimin kalbini Kur'ân ile süsler ve onu küfürden sonra İslâmiyete girdirir, o da Kur'ân'ı başka sözlere tercih ederse işte o kimse felah bulmuştur. Doğrusu, Kitâbullah, sözlerin en güzeli ve en beliğıdır.
Allâh'ın sevdiğini seviniz! Allâh'ın Kelamından ve zikrinden usanmayınız! Allâh'ın Kelamından kalbinize darlık gelmesin. Çünkü Kelâmullah, her şeyin üstününü ayırıp seçer, amellerin hayırlısını, kulların güzîdesi olan Peygamberleri, kıssaların iyisini zikreder, helâl ve haramı beyân eyler.
Artık, Allâh'a ibâdet ediniz ve O'na bir şeyi şerik koşmayınız! O'ndan gereği gibi sakınınız. Yaptığınız iyi işleri, diliniz te'yid etsin. Aranızda Allâh'ın kelamı ile sevişiniz. Muhakkak biliniz ki, Allah, ahdinin bozulmasına gazap eder. Size selâm olsun!"
Peygamberimiz'in Medîne'ye Girişi ve Medînelilerin Sevinci
Hz.Peygamberimiz, Cuma namazından sonra devesi Kusvâ'ya bindi ve yularını da onun başına doladı. Peygamberimiz önde Hz.Ebû Bekir (R.A.) arkada, yolun iki yanını dolduran yaya ve binitli Müslümanlar da yanlarında olduğu halde Medîne'nin içine doğru hareket etti.
Medîne, sevinçten çalkanıyordu!
Bera ibn-i Azib demiştir ki; "Rasûlü Ekrem Medîne'yi teşrif ettiği zaman Medîneliler, Rasülullah'a sevindikleri kadar hiçbir şeye sevindiklerini görmedim. Hatta kadınlar, kızlar, çocuklar «Câe Rasûlullah, Taleat aleyneş Şems, (Rasûlullah geldi, Allâh'ın Peygamberi geldi, güneş bize doğdu, ne mutlu bize)» diye sevinç izharında bulunuyorlardı."
Enes ibn-i Malik, Peygamber Efendimiz'in Medîne'ye girdiği günden daha güzel ve daha parlak bir gün görmediğini söyler.
Halebi'nin Hz.Âişe'den rivâyetine göre, Peygamberimiz, Medîne'ye girdiği zaman kadınlar, çoluklar çocuklar hep bir ağızdan:
"Veda yokuşundan doğdu, dolunay bize!
Allâh'a yalvaran oldukça şükretmek gerekir, mutlu hâlimize!
Ey bize gönderilen Yüce Peygamber! Sen,
Sen, boyun eğmemiz gereken bir emirle geldin bize!"
diyerek neşîdeler söylüyorlardı.
Erkekler ve kadınlar evlerin damlarına çıkmışlar. Gençler ve hizmetçiler yollara dökülmüşler, «Rasûlullah geldi, güneş bize doğdu» diye bağrışıyorlardı.
Medînelilerin Peygamberimizi Müsafir Etmek İçin Yarışı
Sâlim ibn-i Avf oğulları âilesinden İtban ibn-i Mâlik ve Abbas ibn-i Ubâde, Rasûlüllah'ın devesi Kusvâ'nın önüne geldiler; "Yâ Rasülellah! Bizim yanımızda otur. Biz çok sayılı, hazırlıklı, emrine âmâde bir topluluğuz!" dediler.
Rasûlüllah gülümseyerek; "Hayra erin, deveye yol verin! Ona, gideceği yer buyurulmuş, duyurulmuştur!" dedi.
Yol verilince deve, Beyazaoğullarının hizasına kadar gitti. Beyazaoğullarından Ziyad ibn-i Lebîd ile Ferve ibn-i Amr gelip, onlar da aynı şekilde; "Yâ Rasûlellah, bize buyur, biz çok sayılı, hazırlıklı, emrine âmâde, seni koruyup savunabilecek kudrette bir topluluğuz!" dediler.
Rasûlü Ekrem, yine gülümseyerek; "Hayra erin! deveye yol verin! ona, gideceği yer buyurulmuş, duyurulmuştur!" dedi.
Yol verdiler. Deve, Sâideoğullarının evini geçeceği sırada Rasûlü Ekrem Efendimiz'in hânelerini teşrif etmesini çok arzu eden Sâideoğullarından Sa'd ibn-i Ubâde ile Münzir ibn-i Amir devenin önüne gerildiler, yine onlar da aynı şekilde; "Yâ Rasûlellah! Bize buyur!, biz, çok sayılı, hazırlıklı, emrine âmâde, Seni koruyup savunabilecek kudrette bir topluluğuz!" dediler.
Ancak, Peygamber Efendimiz yine gülümseyerek; "Hayra erin! deveye yol verin! ona gideceği yer buyurulmuş, duyurulmuştur!" dedi.
Yol verdiler. Hülâsa müsâfir etmek için Eshâbı Kirâm birbiriyle yarışıyor, hatta bâzıları devenin durmasını, evlerine sapmasını temin için hemen evlerinin önüne deve yiyeceği koyuyorlardı. Fakat o mübârek deve, hiçbirine iltifat etmiyor, şehir içinde kendisine ilham olunan yere doğru aheste aheste ilerliyordu.
Nihâyet, Peygamber Efendimiz'in Kusvâ adlı devesi Neccaroğullarının evine kadar gitti ve Peygamberimiz'in bugünkü Mescidlerinin bulunduğu yere çöküverdi. Burası o zaman Neccaroğullarından Sehil ve Süheyl adlarında iki yetim çocuğa âit hurma kurutma yeri idi. Deve çöktüğü zaman Peygamber Efendimiz onun üzerinden inmedi. Deve, ayağa kalktı. Rasûlü Ekrem, yine onun yularını serbest bıraktı. Deve biraz yürüdükten sonra, birden bire arkasına dönüp ilk önce çöktüğü yere kadar geldi. Oraya tekrar çöktü ve kalkmadı. Boynunu ve göğsünü yere uzatıp böğürmeğe ve deprenmeğe başladı. Bunun üzerine Peygamber Efendimiz; "İnşaallah menzilimiz burasıdır!" diyerek deveden indi.
O sırada, Ebû Eyyüb Hâlid ibn-i Zeyd el Ensârî ile zevcesi de oraya koşup gelmişlerdi. Ebû Eyyüb devenin palanını ve yükünü üzerinden indirdi. Yüklenerek büyük bir sevinç ve coşku ile evine götürüp koydu.
Peygamber Efendimiz'in devesi, Hâlid ibn-i Zeyd el Ensârî'nin evinin yanında çökünce, Neccaroğullarının küçük kız çocukları def çalarak çıkmışlar; "Biz, Neccaroğullarının kızlarıyız! Muhammed'in hısımlığı, komşuluğu ne hoş, ne mutlu!" diyerek, neşîdeler okumağa başlamışlardı.
Peygamber Efendimiz onlara; "Beni seviyor musunuz?" diye soruyor,
Onlar da; "Yâ Rasûlellah! Seviyoruz! Seviyoruz!" diyorlar,
Peygamberimiz de; "Allah biliyor ki: Vallâhi, ben de sizi seviyorum! Vallâhi, ben de sizi seviyorum! Vallâhi, ben de sizi seviyorum!" diyerek kasemle, te'kidle onlara mukabelede bulunuyordu.
Peygamberimiz'in Hz.Hâlid ibn-i Zeyd'e Müsafir Oluşu
Peygamber Efendimiz devesinden indikten sonra; "Akrabalarımızın evlerinden, hangisinin evi, buraya daha yakındır?" diye sorunca,
Hâlid ibn-i Zeyd Ebû Eyyüb El Ensârî Hazretleri; "Yâ Rasûlellah! Benim evim daha yakındır! İşte evim şurası, kapısı da şurası! devenin palanını ve yükünü de oraya indirdik." dedi.
Peygamberimiz; "Kişi binitinin ve ağırlıklarının yanında bulunur! Git, bizi kabul için de yer hazırla!" dedi.
Ebû Eyyüb hemen gidip yer hazırladıktan sonra geldi.
Hz.Hâlid ibn-i Zeyd'in iki katlı evi vardı. Rasûlullah Efendimiz; "Gelip gidenim çok olur, siz üst katta oturun, ben alt katta olayım." deyince,
Hz. Hâlid ve âilesi hüngür hüngür ağlamaya başladılar; "Bu bize çok ağır geliyor. Ne olur siz üst katta olun Yâ Rasûlellah!" diye israr ettiler.
Bunun üzerine Rasûlullah Efendimiz üst kata çıktılar ve orada yedi ay müsâfir oldular.
Rasûlü Ekrem, devesinin çöktüğü hurma kurutma yerinin kime âit olduğunu sordu. Muaz ibn-i Afrâ da; "Yâ Rasûlellah! orası, Amr'ın yetim oğulları Sehil ve Süheyl'indir." dedi.
Bilahere, Peygamber Efendimiz tarafından bu arsa satın alındı. Arsanın bedelini Hz.Hâlid ödedi. Buraya Mescîd-i Nebevi inşaa edildi. Yanına Peygamber Efendimiz'in ikâmetine has odalar yapıldı. Mescîd-i Şerif inşaa olunurken gerek Muhâcirler ve gerekse Ensâr canla başla çalıştılar. Peygamber Efendimiz de taş taşıyarak bu işte yardımcı oldu.
O zaman Kıble, Kudüs'deki Beyt-i Mukaddes olduğundan kapısı güney tarafına bırakılmıştı. Sonra Kıble Kâbe'ye çevrilince tâdilat yapılarak kuzey tarafından kapı açıldı.
Hicretin Târih Başlangıcı Oluşu
Milletler, kendilerince mühim bir hâdiseyi târih başlangıcı kabul etmişlerdir. Hristiyanlar, Hz.İsa'nın doğumunu (ki Mîladi târih başlangıcıdır.), İslâm'dan önce Araplar da Fil Vakası'nı târih başlangıcı kabul etmişlerdi. Peygamber Efendimiz'in Mekke'den Medîne'ye hicreti Milâdi 622 târihinde Muharrem ayında vuku' bulmuştur. Çok mühim bir hâdise olması îtibariyle Allah Rasülü'nün bu hicreti Hz.Ömer (R.A.)'ın hilâfeti zamanında, müslümanlarca târih başlangıcı kabul edilmiştir.
Mekke'de iken ibâdetler gizli yapılıyor, namazlar tenha yerlerde edâ ediliyordu. Bu îtibarla Müslümanları namaz ve ibâdet vakitlerinde bir araya toplamak için herhangi bir dâvet alâmetine ihtiyaç görülmüyordu.
Medîne'ye gelindiğinde, ilk günlerde önceki alışkanlıkla mü'minler namaz vakitleri yaklaştığı zaman bir araya toplanıp vaktin gelmesini bekliyorlardı. Fakat bir müddet sonra Müslümanların çoğaldığı, Mekke'deki gibi mâniâlar olmadığı için cemaatın ibâdet mahallinde toplanması ve vaktin geldiğinin haber verilmesi için bir alâmete ihtiyaç hâsıl oldu. Allah Rasûlü, Mescîd-i Nebevi'nin yapılmasından sonra, bu hususu Eshâbıyla iştişare etti. Bâzıları boru çalınmasını, bâzıları çan çalınmasını, bâzıları yüksek bir yerde ateş yakılmasını ileri sürdüler. Bunlar, gayrimüslimlere benzerlikten kaçınmak için uygun görülmedi. Bu arada, Hz.Ömer yüksek bir yerden nidâ olunmasını teklif etti. Bu fikir kabul edildi. Peygamberimiz'in emriyle Hz.Bilâl, namaz vakitlerinde "Esselât-ü Câmiatün (Cemaatle namaza)" diye nidâ etmeğe, seslenmeğe başladı. Bu hâl Ensârdan Hz.Abdullah ibn-i Zeyd'in bir rü'yâsını gelip Rasûlüllah'a anlatmasına kadar devam etti. Nihâyet bu zâtın rü'yâsı ve bunu teyid eden diğer Sahabilerin rü'yâları üzerine ezan, şimdiki tertibi ile sünnet kılındı.
Hz.Bilâl'in sesi güzeldi. Rasûlüllah'ın emri üzerine Hz. Bilâl ezan okumağa memur edildi. Mescid'in yanıbaşındaki yüksek evin damına çıkar, tatlı sesiyle ezan okur, Allâh'ın büyüklüğünü îlan ederek, müslümanları namaza davet ederdi.
Mescid-i Şerif'in bir tarafında bir suffe (sofa) vardı ki üzerine hurma dallarından bir çardak yapılmıştı. Burası, evi, ailesi bulunmayan Eshâbın fakirlerine verildiği için burada barınanlara "Sofa yahut Suffe Eshâbı" denildi. Bunlar, Peygamber Efendimiz'den ilim irfan tahsilini gâye edinmiş olup Fahri Kâinât'ın ilminden, sohbetinden azami derecede istifade edebilmek maksadıyla pek zaruret bulunmadıkça buradan ayrılmazlar, ancak dünyevi maişetlerini asgari derecede temin için dünyevi işlerle meşgul olurlardı.
Barınacak bir çatı altı bulamayan kimsesiz yoksullar ve garipler, burada yatıp kalkarlardı. Bunlar iplerini alıp kırlardan odun toplarlar, onları satıp yiyeceklerini temin ederler, geçimlerini sağlarlardı. Kendi ellerinin emeği ile geçinmeğe çalışırlardı. Fakat her zaman iş bulamadıklarından aç kaldıkları da olurdu. Eshâbın zenginleri bunları gözetirler, yardım ederlerdi. Peygamberimiz, akşamları onlardan bir kısmını çağırıp kendisi doyurur, bir kısmını da hâli vakti yerinde olan sahabilerine gönderip doyurturdu.
Rasûlü Ekrem; "Bir kişinin yiyeceği, iki kişiye; iki kişinin yiyeceği, dört kişiye; dört kişinin yiyeceği, sekiz kişiye yeter!" buyururdu. Allah Rasûlü başka bir gün de; "İki kişilik yiyeceği olan, Ehli Suffe'den üçüncüyü, dört kişilik yiyeceği olan, onlardan beşinciyi, yahut altıncıyı götürsün!" buyurmuştu. Hazreti Ebû Bekir onlardan üçünü, Peygamber Efendimiz de onlardan onunu alıp götürmüştü.
Bir gün Peygamberimiz'in kızı Hz.Fâtıma'nın el değirmeni ile buğday çekip un öğütmekten elleri kabarmış ve yaralanmıştı. Muhterem babacığına ellerini göstererek, yardım için bir hizmetçi isteyince, Peygamberimiz; "Kızım, Eshâbı Suffenin ihtiyaçlarını gideremediğim halde ben sana nasıl yardımcı bulayım" demişti.
Eshâb-ı Suffe dâimâ Hz.Peygamberimiz'in yanında bulunduklarından Kur'ân ve Hadis dinler, öğrenir ve öğretirlerdi. Bu îtibarla suffe, alelâde bir sığınak değildi, bir ilim müessesesi idi. En çok hadis rivâyet eden Ebû Hureyre (R.A.) burada yetişmişti.
Peygamberimiz'in; "Benim bu mescidime gelen kişi başka bir şey için değil, hayır için, hayırı öğrenmek veya öğretmek için gelir. O, Allah yolunda cihad eden kimse mevkiindedir." Hadîs-i Şerîf'i, en kısa bir zamanda öğreticiler ve öğreniciler üzerinde tesirini göstermiş, Fahri Kâinât'ın mescidi ve suffe, bir ilim ocağı hâline gelmişti.
Ehli Suffe'ye, Kurrâ da denilirdi. Kabîlelere gönderilecek Kur'ân öğreticileri de bunlar arasından seçilirdi. Nitekim, bu yolda vazîfelendirilen ve Bi'ri Maune denilen yerde müşrikler tarafından önleri kesilerek şehid edilenlerin hepsi Ehli Suffe'dendi. Ehli Suffe'den bâzen 70'inin birden geceleri bir öğreticinin başında toplanıp sabaha kadar ders gördükleri olurdu.
İslam Târihinin başlangıcından zamanımıza kadar Medrese, Kur'ân Kursu ve Talebe Yurdu gibi değişik adlarla gelen ilim ve irfan müesseselerinin, ilim hizmetlerinin temelini ve menşeini Eshâbı Suffe'nin barındığı mubarek mekan teşkil eder.
Fihriste DönMedîne'de, Mescîd-i Nebevi'nin inşaasından sonra, bitişiğinde Peygamber Efendimiz için odalar yapıldı. Peygamber Efendimizin ikametgahı olan bu odalara «Hâne-i Saadet» denildi. Bunların yapılması tamamlanınca Allah Rasûlü, Ebû Eyyûb el Ensârî Hazretleri'nin evinden buraya taşındı. Kölesi Zeyd'i Mekke'ye göndererek orada kalmış olan zevcesi Sevda ile küçük kızı olan Hz.Fâtıma'yı Medîne'ye aldırdı. Kızı Rükiyye, Hz.Osman ile Medîne'ye hicret etmişti. Kızı Zeynep'in kocası müşrik olduğundan Zeynep gelemedi. Hz.Ebû Bekr'in âilesini de oğlu Abdullah getirdi. Böylece Mekke'de nişanlanmış olduğu Hz.Âişe de Medîne'ye gelmiş oldu.
Mescidin yanındaki odaların yapılması tamamlanınca bunlardan birini Hz.Âişe'ye tahsis etti ve hicretten sekiz ay sonra O'nunla evlendi. Hz.Âişe o zaman gelinlik çağına girmiş bir genç kızdı. Çok zeki idi. Mükemmel bir âile terbiyesi almıştı. Hz.Ebû Bekr'in kızı olduğunu her suretle isbat etmiştir. Peygamber Efendimiz'le geçirdiği dokuz senelik hayâtında, O'ndan pek çok dîni mes'eleler almıştır. Fıkıhta yeri pek büyük olup, pek çok Hâdis-i Şerif rivâyet etmiş büyük bir âlime ve müctehide bir annemizdir.
Eshâbı Kirâm; Ensâr ve Muhâcirîn diye iki kısma ayrılır.
Mekke'den göç ederek, Medîne'ye yerleşen Müslümanlara «Muhâcir» denir. Allah yolunda mallarını mülklerini bırakıp hicret ettiklerinden çok büyük mertebeye nâil olmuşlardır.
Medîne'nin yerli halkı bunlara elden gelen her türlü yardımı yaptıklarından, onlara da yardım edici mânâsına gelen «Ensâr» denir. Onlar da, Allah için hicret edip gelen Müslüman kardeşleriyle ellerindekini paylaştıkları, onlara kucaklarını açtıkları, bütün varlıklarıyla onlara yâr ve yardımcı olduklarından pek büyük mertebeye nâil olmuşlardır.
Hz.Peygamber, Muhâcirlerden herbirini Ensârdan birine kardeş olarak tâyin etti. Bu kardeşlik kan ve neseb kardeşliğinden daha kuvvetli oldu.
Târihte, Muhâcirler ile Ensâr arasındaki kardeşlik kadar kuvvetli bir bağlantı kurulduğu ve bu kadar birbirine candan kaynaşan insanlar görülmemiştir. Medîne'liler yerlerini yurtlarını bırakarak gelen Muhâcirlere kardeş elini uzatmışlar, onları evlerinde müsâfir olarak barındırmışlar, mallarını, ekmeklerini onlarla paylaşmışlar, iş ve aş bulmuşlar ve böylece, onlara yurtlarından ayrılmanın acısını çektirmemişlerdir.
Muhâcirler ve Ensâr, İslam târihinde hürmetle anılan iki guruptur ki; bunlar, kıyamete kadar gelecek olan Ümmeti Muhammed'in öncüleri ve nümune şahsiyetler olup, başta Mevlâmız'ın ve Fahri Kâinât Efendimiz'in çok büyük müjdelerine mazhar olmuşlardır. Onlar, bu dîne çok büyük hizmet ettiler. Allah cümlesinden râzi olsun...
Medîne'de bâzı Yahûdî kabîleleri de yaşıyordu. Peygamberimiz, Medîne'ye hicret etmeden önceki devirlerde Medîne'de yaşayan gerek Yahûdîler ile Evs ve Hazrecliler arasında ve gerekse Evs ve Hazreclilerin kendi aralarında süregelen Buas muharebeleri hepsini yıpratmış, iyice zayıflatmıştı. Bu harp ve çekişmeler her topluluğun bu şehirde birbirine üstünlük sağlamak, söz sâhibi olmak istemesinden ileri geliyordu. O zamana kadar sırasıyla birbirlerine üstünlük kuran bu topluluklar hicret sırasında, yine bu çekişmelerin gayreti içerisinde idiler.
Peygamber Efendimiz'in Medîne'ye gelmesi, Müslümanlığı kabul etmeğe başlayan Evsliler ve Hazrecliler için bulunmaz bir fırsat oldu. İslam nimeti onların arasında devam edegelen çekişmelere güzellikle son verdi. Kurân'ı Kerim'de Sure-i Ali İmran 98-101. âyetlerde de buna işaret olunmaktadır.
Rasûlullah'ın Muhâcirler ve Ensâr arasında kurduğu kardeşlik müessesesi ile Müslümanlar daha çok kaynaştı. Ayrıca her topluluğun vaziyeti gözönüne alınarak şehirde bâzı esaslar konuldu. Böylece Medîne'de bir nevi devlet idâresi ve birliği kurulmuş oldu.
Yahûdîler, Evs'liler ve Hazrec'liler arasında eskiden beri süregelen söz sâhibi olma çekişmeleri Allah Rasûlü sâyesinde son buldu. Bu usül her topluluk için de pek makbûle geçti.
Yahûdîler Peygamber Efendimiz'e îmân etmekten kaçındıkları için düşmanca fikir ve hareketlerinden geri durmuyorlarsa da İslâmın onlara yaptığı güzel muâmele karşısında, Peygamberimiz'le anlaşma yapmağı kendileri için faydalı bulmuşlardı. Onun için Peygamberimiz'e, gelip ahidnameyi imzalamak istediklerini bildirmişler ve Peygamberimiz'in Müslümanlar arasında koyduğu esaslarla yapılan ahidnameyi bilâhere Yahûdîler de imzalamıştı.
Fakat Yahûdîler Müslümanların kuvvetlenmesini istemediler. Medîne ve havâlisinde İslâmın yayılışını görünce, daha önce Medîne'yi beraberce koruyacaklarına dâir verdikleri söz ve ahidden döndüler.
Yahûdîlerden Abdullah ibn-i Selam îmân etmiş, Peygamberimiz ile beraberdi. Âilesi de İslâmı kabul etti. Onun İslâmı kabulu Yahûdîler arasında büyük gürültü meydana getirdi. "Eğer Allâh'ın Rasûlünü serbest bırakırlarsa, arkasına birçok insan tâbi olacak ve taraftarı çoğalacaktır" diyerek hile yapmağı, fırsat vermemeği tasarladılar. Ahidlerini bozan Yahûdîler işte o andan îtibaren İslam ve Müslümanlar için gizli harbe başladılar.
Müslümanlar daha ilk zamanlarda, Mekke müşriklerinin ezâ, cefâ ve işkencelerine karşı onlarla savaşmak için Peygamber Efendimiz'den devamlı izin isterler ve; "Ey Allâh'ın Rasûlü! Kâfirlerin bu kötü muâmelelerine neden tahammül ediyoruz?" derlerdi.
Rasûlü Ekrem ise böyle söyleyenlere sabır tavsiye ediyor ve "Henüz Cenâb-u Hak tarafından harp etmek için emir gelmemiştir." buyuruyordu.
Müşrikler, mü'minlerin Medîne'ye hicret etmesiyle ilk anda onlardan kurtulduklarını zannettiler. Ancak Müslümanların Medîne'de kuvvetlenmelerini hiç çekemediler. Bir müddet sonra şiddet tatbikine başladılar. Medîne yakınlarına kadar gönderdikleri çetelerle Medînelilerin hayvanlarını alıp götürdüler. Ekili arâzilerini tahrip ettiler. Böylece şehrin emniyetini bozmağa başladılar.
Mekke müşriklerinin, Medîne'ye kadar sarkarak mü'minleri tâkip ve rahatsız etmekte ısrarlı olmaları Medîne'deki Yahûdî, müşrik ve münafıkları da cesâretlendirdi. Küstahlaşmalarına yol açtı.
Bu hâdiseler karşısında Allah Rasûlü Müslümanlar arasında nöbet tutturdu. Geceleri uyumayarak, emniyet ve asâyiş işleriyle alâkadar oldular.
Müslümanlar daha evvel müşriklere, Kâfirun Sûresinde mealen buyurulduğu gibi; "Sizin batıl inançlarınız size, benim (Hak) dînim de bana..." demekle me'murdu. İş, bu dereceye geldikten sonra, Bakara Sûresi'nin 193.âyetinde ve diğer nâzil olan âyetlerde "Emrolunduğun üzere, fitnenin kökü kazınıncaya kadar..." savaşmak, putperetsliği Arap Yarımadası ve diğer beldelerden söküp atmakla vazîfelendiler.
Cihad ve savaşa izinle alâkalı âyetlerin nâzil olmasından sonra Rasûlü Ekrem, İslâmın gelişmesine her fırsatta mâni olmaya çalışan müşriklere karşı harp îlân etmek için Sahabîleriyle beraber hazırlıklara başladı.
Seriyye; düşman üzerine geceleyin gizlice çıkarılan müfrezeler, askeri birlikler, keşif kolları demektir. Gündüz gönderilenlere ise sâriye denir. Dilimizde bu kuvvetler İslam akıncıları olarak da anılmaktadır. Bunun, en azı beş kişilik, en çoğu 400 kişilik olurdu.
Gâzâ veya gazve ise, düşmanla harp etmeğe gitmek mânâsına gelir. Müşriklerle yapılan harplerin çoğunda Rasûlüllah Efendimiz bizzat bulunmuş, bir kısmında ise bulunmamıştır.
Peygamber Efendimiz'in, bir gazâya gitmek isteyince, gideceği ciheti ve maksadını tevriyeli (başka mânâya da gelebilecek) kelimeler içinde gizlemek âdeti idi. Bunun içindir ki, bâzı kaynaklarda Bedir savaşından önceki seriyye ve gazvelerdeki gâyenin, cereyan tarzları ve neticeleri ile bağdaşmayacak şekilde değişik ifâde edildiği görülmektedir. Halbûki, bu seriyye ve gazveler Saad ibn-i Muaz'ın da Ebû Cehil'e dediği gibi herşeyden evvel;
Kureyş müşriklerinin Hac yollarını Müslümanlara tıkamış olmalarına karşılık, Müslümanların da Kureyş müşriklerinin, Suriye ticâret yollarını kesip onları ticarî ve iktisâdi bakımdan sıkıntıya düşürebilecekleri hakkında bir uyarmağı,
Aynı zamanda, Müslümanlara karşı ne gibi bir hazırlıkta bulunduklarını öğrenmeği,
İleride yapılacak savaşlarda bâzı kabîlelerin Kureyş müşrikleri ile birleşmelerini önlemeği, hedef tutuyordu.
Hülâsa, seriyyelerden maksat; «Kureyş'e, bizim de elimiz silah tutmasını bilir demek, müşriklere gözdağı vermekti.»
Hz.Peygamberimiz, bir Hadîs-i Şerifleri'nde şöyle buyurmuşlardı: "Allah'dan başka Allah olmadığına, Muhammed (S.A.V.)'in Rasûlüllah olduğuna şehâdet getirinceye, namazı kılıncaya, zekatı verinceye kadar savaşmak bana emrolundu. Onlar, bunları yapınca, Müslümanlık hakkının gerektirdiği cezâlar müstesnâ oldukça, canlarını, mallarını elimden kurtarırlar!"
Eshâbı Kirâm'dan Abdullah ibn-i Amr; "Yâ Rasûlullah! Bana cihad ve gazâ hakkında bilgi ver?" demişti.
Allâh'ın Rasûlü, O'na; "Ey Abdullah ibn-i Amr! Eğer, sen, Allâh'ın rızasını umarak ve güçlüklere katlanarak çarpışırsan, Allah da seni kıyâmet günü o hâl üzere diriltir. Eğer sen gösteriş ve öğünmek için çarpışırsan, Allah da seni kıyâmet günü o hâl üzere diriltir. Hâsılı sen, ne halde ölür veya öldürülürsen, Allah da seni o halde diriltir." dedi.
İlk seriyyelerden bâzıları şunlardı: Hz. Hamza, Seyfülbahr'e; Ubeyde ibn-i Haris, Batn-ı Râbig'a; Saad ibn-i Ebi Vakkas, Harrar'a gönderildiler.
Berâ bîn-i Mağrur İçin Cenâze Namazı Kılınması
Hazrec kabilesinden Berâ bîni Mağrur, Ensârın reislerinden ve 12 nakîbinden birisi idi. Akabe'de Peygamberimiz'e bîat edilirken kalkıp Allâhü Teâlâ'ya hamdü senâ ettikten sonra; "Hamdolsun o Allâh'a ki, bizi Muhammed'le şereflendirdi ve sevgili kıldı. Biz, Allâh'a ve Rasûlüne dâvet edilenlerin âhiri, bu dâvete icâbet edenlerin ise, ilkiyiz. Allâh'ın ve Rasûlü'nün dâvetine icâbet ettik. İşittik ve itaat ettik. Ey Evs ve Hazrec cemâatı! Allah, sizi dîni ile şereflendirdi. Eğer, dinleyip itaat etmeği ve yardımlaşmağı memnuniyetle kabullendinizse, Allâh'a ve Rasûlü'ne itaat ediniz" demişti.
Berâ bini Mağrur ölüm döşeğine düşünce malının üçte birini, dilediği yere sarfetmek üzere Peygamberimiz'e vermelerini, âilesine vasiyyet etti ve "Kabrimde beni Kâbe'ye doğru yöneltiniz." dedi. Dediği gibi yapıldı.
Berâ bini Mağrur, Hac mevsiminde Mekke'ye geleceğini Peygamberimiz'e vâdetmişti. Hac mevsimine erişmeden ölüm döşeğine düşünce, âilesine; "Rasulüllah'a olan vâdim dolayısıyla beni Kâbe'ye çeviriniz. Çünkü, ben, O'na gelmeği vâdetmiştim." dedi.
Böylece, mezara defnedilirken Kâbe'ye yönelenlerin ilki oldu.
Peygamberimiz, Medîne'ye gelince eshâbıyla birlikte Berâ bîni Mâğrur'un kabrine gitti. Kabrinin üzerinde saf bağlayıp cenâze namazını kıldı. "Allâhım! Onu yarlığa! Ona rahmet et ve ondan hoşnud ol!" diyerek duâ etti.
Berâ bini Mâğrur, Ensâr nakîblerinden ilk vefât eden ve kabri üzerinde Peygamberimiz tarafından ilk defa cenâze namazı kılınan zât oldu.
Yer yüzünde ise ilk cenâze namazı Hz.Âdem için kılınmıştı.
Müslümanlar Kudüs cihetine, Mescîd-i Aksâ'ya dönerek namaz kılıyorlardı. Rasûlü Ekrem ise Kâbe'ye dönerek namaz kılmağı arzu etmekteydi.
Hicretin ikinci yılında Rasûlü Ekrem, Beni Seleme semtindeki Mescidde, Eshâbı ile birlikte öğle namazını kılarken namaz içinde Kâbe tarafına dönmesi vahy ile emrolundu. Emrolunan tarafa döndü ve arkasındaki cemaat da döndüler. Bu, hicretin onyedinci ayının başlarına ve Receb-i Şerif'in ortalarına doğru bir pazartesi gününe rastlamıştı. İçinde namaz kılarken Kıblenin Kâbe'ye tahvil edildiği bu mescide «Mescid-ül Kıbleteyn (iki Kıbleli mescid)» denir.
Cenâb-u Hak Bakara Sûresinin 144. âyetiyle Mescîd-i Haram (Kâbe) cihetine dönülmesini emretti ve o andan îtibaren Kâbe'ye dönüldü.
Hz.Peygamberimiz, Medîne'ye geldiklerinde Âşûrâ günü yahûdîlerin oruç tuttuklarını görünce; "Nedir bu?" diye sordu.
Onlar da; "Bu gün hayırlı bir gündür. Bu gün Allâh'ın İsrailoğullarını düşmanlardan kurtardığı, Mûsa'nın da şükür için oruç tuttuğu gündür." dediler.
Bunun üzerine Peygamberimiz; "Ben Mûsa'ya sizden daha yakınım" dedi ve Âşûrâ günü orucunu tuttu. Eshâbına da tutmalarını emretti.
Kıblenin Kâbe'ye çevrilişinden bir ay sonra, hicretin onsekizinci ayının başlarında, Şaban ayında, Ramazan-ı Şerif orucu farz kılındı. Ramazan orucu farz kılınmazdan önce, Âşûrâ orucu vacipti. Ramazan orucu farz kılınınca Peygamberimiz; "Âşûrâ orucunu tutmak isteyen tutsun, bırakmak isteyen de bıraksın." dedi. Böylece Âşûrâ günü oruç tutmak Ümmeti Muhammed için nâfile oldu.
Bedir, Medîne'ye 80 mil mesâfede bir köydür. Mekke'den Suriye'ye giden kervan yolunun üzerindedir. Müşriklerle Müslümanlar arasında en büyük harp ilk defa işte burada olmuştur. Bedir harbi, bi'setin 14., hicretin ikinci senesi Ramazan ayında vuku' bulmuştur. Hakk ile bâtıl arasında vuku bulmuş, Tevhid şirke, İman küfre gâlib gelmiştir.
Hz.Peygamberimiz ile Müslümanlar Medîne'ye yerleştikten sonra da Mekke'deki müşrikler boş durmadılar. Bir taraftan Medîne'deki yahûdîlerden bâzılarını elde ederek, gizliden gizliye onları Müslümanlık aleyhinde kışkırtıyorlar, Medîne ile Mekke arasındaki arâzide yerleşmiş olan halkı onların vâsıtasıyla Müslümanlar aleyhine çevirmeğe çalışıyorlardı. Bunların propagandaları gittikçe ilerliyordu.
Kureyş müşrikleri, Medîne'nin yakınlarına kadar sarkarak yağmacılığa başlamış, Medîne'nin otlağından bir kaç deveyi alıp götürmüşlerdi. Düşmanın bu gibi hâl ve hareketleri Müslümanların son derece uyanık bulunmalarını îcab ettiriyordu.
Peygamber Efendimiz, Mekke müşriklerinin Medîne'ye ansızın bir hücum yapmalarına meydan vermemek için ara sıra Müslümanlarla Medîne'den çıkar, civârı tarassud ederdi. Bâzen de kendisi gitmez, etrafı kontrol etmesi için gözcü gönderirdi.
Müslümanlar, müşriklerin bitmek bilmeyen saldırıları karşısında, onlara mukâbele etmek ve artık onlarla harp etmek için def'alarca müsaade istemişlerse de Peygamber Efendimiz; "Biz bununla emrolunmadık!" diyerek, müsaade etmemişti.
Peygamber Efendimiz dâimâ dîni, irşad yoluyla yaymağa çalışmış, zorlama yoluna gitmemişti. Mecbur kalındığı zaman, nefsini müdâfaa için kılınca sarılınmasına da Cenâb-u Hakk müsaade etmişti. Peygamber Efendimiz'in Peygamberliğinin onbeş yılı böyle güzel sözle, nasîhatla, dîne dâvet etmekle geçti. Nihâyet tecâvüzleri önlemek için Allah tarafından vakti gelince harbe izin verildi.
Tarafları Harbe Götüren Sebepler
Ebû Süfyan, Müslümanların Mekke'de bıraktıkları malları da satarak Müslümanlara karşı silahlanmak için bin develik büyük bir ticâret kervanıyla Suriye'ye gitmişti. Bu servetle harbe hazırlık yapılacaktı. Bu kervanda, Mekkelilerin hepsinin malları vardı.
Peygamber Efendimiz yine bir gün, müşrikleri gözetlemek ve düşman hakkında ma'lumât edinmek üzere, Ensârdan Besbes ibn-i Amr ile Adiyy ibn-i Ebirruba'yı gözcü olarak ileri göndermişti. Gözcüler Bedir'e kadar gittiler. Kaplarına su doldurmak için oradaki su kuyusuna vardıklarında, su başında iki kişinin, Ebû Süfyan'ın ticâret kervanının yarın oraya uğrayacağı hakkında konuştuklarına şâhid oldular. Onlara hiçbir şey demeden, su doldurup döndüler ve işittiklerini Peygamberimiz'e aynen naklettiler.
Ebû Süfyan, tâkip edilecekleri kuşkusuyla Bedr'e kervanı sürmeden, konaklayacakları yerleri önceden bir gözden geçirip su başına da adamlar göndererek; «Buraya gelen oldu mu?» diye sordurmuştu. Su almak için iki kişinin geldiğini duyunca, tâkip edilmekte olduklarını sezerek, kervanı Bedr'e uğratmadan deniz sahiline, Cidde'ye sürmüştü. Bu arada, Zamzam adında müthiş çığlık atan birini kiralayarak Mekke'ye feryatçı dellal göndermişti.
Zamzam, korkunç bir kılıkla Mekke'ye gelip şehirde sokakları dolaşarak; "Ey Kureyş! Müslümanlar kervanı yağma ediyor! Yetişîn! İmdât! İmdât!" diye feryada başlamış, halkı galeyana getirmiş ve Kureyş harp için harekete geçmişti.
Ebû Cehil de işi kızıştırıyordu. Ebû Leheb hasta yatıyordu. O da hasta yatağından harbe teşvik ederek, kendi gidemeyeceğinden yerine bir bedel çıkarmıştı. Böylece hazırlanan müşrik ordusu 100 atlı, 700 develi, kalanı yaya olmak üzere 1000 civarında idi. Müslümanlarla harp etmek üzere yola çıktılar.
Bu arada Ebû Süfyan, kervanı hiçbir şey olmadan Mekke'ye ulaştırmış ve geri dönülmesi için de adamlarına haber göndermişti. Fakat, müşrikler tam bir harp hazırlığıyla yola çıktıklarını söyleyerek geri dönmediler. Bedr'e kadar gelip harbe hâkim yerlere yerleştiler. Su başını tuttular.
Aslında Ebû Cehil'den başkası harbi pek istemiyordu. Buna rağmen, Ebû Cehil kızgın bir hâlde şöyle bağırıyordu. "Buradan kat'iyyen gitmeyeceğiz. Burada üç gün kalacağız. Develer boğazlayıp yemekler yiyeceğiz, içkiler içip, çalgılar çalacağız. Bundan sonra Araplar bizim sevinç ve neş'emizi işitecekler, bizi ebediyyen sevecekler..." İşte bu azgın adam, azgınlığını böyle gösteriyordu.
Peygamber Efendimiz, ticâret kervanının Suriye'den Mekke'ye dönmekte olduğunu öğrenince, Eshab'ı ile Bedr'e doğru harekete geçti. Fahri Kâinât'ın ordusu 313 kişi olup, bunların 83'ü Muhâcirlerden, gerisi Ensardan idi. Orduda, süvâri gözcülerin kullandığı iki atla, münâvebe ile binilen yetmiş deve bulunuyordu.
Peygamberimiz, Ömer ibn-i Ümmü Mektüm'ü, Medîne halkına namaz kıldırmak için yerine vekil bırakarak, Ramazan'ın sekizinde Medîne'den yola çıktılar. Ümmü Mektüm âmâ olduğundan, Yahûdîler bir kargaşalık çıkarmasınlar diye Allah Rasûlü, Ebû Lübâbe'yi de yoldan çevirerek, Medîne'ye kâimi makam tâyin etti. Resûlü Ekrem, Ebû İnebe kuyusu yanında, Kays ibn-i Ebû Sasa'yı piyadeler üzerine çavuş tâyin edip, Müslümanların sayılmasını O'na emretti. O da aldığı emir üzerine Müslümanları orada durdurup saydı ve kendisine tekmil verdi.
Kureyş'in hazırlığından haberleri yoktu. Safra yakınına geldiklerinde, Mekke'den büyük bir ordunun çıktığını ve gelmekte olduğunu duydular.
Peygamberimiz'in Eshâbıyla İstişâresi
Peygamber Efendimiz, Eshâbıyla istişâre yaptı. Yapılacak gazânın onların rızasıyla olmasını istiyordu. Ensar ve Muhâcirîn ise Allah Rasûlü'nün tam hoşlanacağı şekilde konuştular ve O'nun mübârek kalbi sevinçle doldu.
Muhâcirîn nâmına, Mikdad ibn-i Amr konuştu ve şöyle dedi:
"Ey Allâh'ın Rasûlü! Seni bize Allah gönderdi, biz de seninle beraberiz. Biz sana İsrailoğullarının Hz.Mûsa'ya dedikleri gibi kat'iyyen demeyiz...(Onlar şöyle demişlerdi: «Sen ve Rabbin gidin harp edin, biz burada oturacağız.») Biz de deriz ki;«Sen ve Rabbin gidin harbedin, biz de sizinle beraber harp edeceğiz.»"
Ensar nâmına Saad ibn-i Muaz konuştu ve dedi ki:
"Ey Allâh'ın Rasûlü! Biz Sana îman ettik. Senin getirdiğine inandık, Sana bu husu(s.a.v.)öz verdik. Bize istediğini emret! Biz seninle beraberiz. Seni gönderen Allah hakkı için, eğer denize girersen Seninle beraber biz de gireriz, hiçbirimiz geri kalmayız. Biz düşmana karşı varmaktan çekinmeyiz! Muhârebe vaktinde geri dönmeyiz! Sabrederiz, sadâkattan ayrılmayız! Allah'dan dileriz ki bizden memnun olacağın işler nasîb etsin! Hemen, Allâh'ın bereketinden dileyerek, istediğiniz tarafa gidelim."
Peygamber Efendimiz; "Böyle söyleyen bir kavim kat'iyyen yok ve mağlub olmaz." dedi.
Ensar, ikinci akabe bîatında Allah Rasûlü'nü, çocukları ve âileleri gibi koruyacaklarına söz vermişler, fakat harp edeceklerine dâir söz vermemişlerdi. Bîat maddelerinde bu yoktu. Allah Rasûlü onların ağızlarından bu sözleri işitince çok hem de çok memnun oldu. Yüzleri saadet belirtileriyle doldu ve "Yürüyün ve Allâh'ın lütfuyla şâd olun. İşte, Kureyş'in tek tek düşeceği noktaları görüyorum." diyerek, o noktaları mübârek elleriyle birer birer gösterdiler.
Dâva, kervanı basmak değil, küfür safını yıkmaktı. İstişâre netîcesinde, geri dönmek müşriklere ve yahûdîlere cesâret vereceğinden, harbe karar verildi.
Müşrik ordusu evvelce gelip Bedir suyunu zaptettiklerinden, Peygamber Efendimiz, ordusuyla Bedir'de kumluk bir sahraya indiler. Yürürken insanların ve hayvanların kumdan ayakları kayıyordu. Onun için Müslümanlar susuz kalmaktan korktular. Fakat, sabaha karşı yağan bol yağmur, Müslümanların yüzünü güldürdü. Allah tarafından, bir te'yîd-i Rabbâni olan bu yağmur sularından bol bol istifâde ettiler. Kumluk arâzi, yağmur yağınca biraz pekleşti. Üzerinde yürümek de kolaylaştı.
Bu arada Habbab ibn-i Münzir, inilen yeri beğenmeyerek şöyle dedi: "Yâ Rasûlellah! Buraya vahiy ile mi indik, yoksa bu harp durumu icabımıdır?"
Peygamber Efendimiz; "Mes'ele harp durumu işidir" deyince,
Habbab; "Bedir köyünün en sonundaki kuyunun önüne ordugâh kurulmasını" teklif etti.
Bunu münâsib buldular. Oraya gidip büyük bir havuz yaptılar. İçini su ile doldurduktan sonra diğer kuyuların üzerine çör çöp atarak kapattılar. Böylece düşman ordusunun onlardan faydalanmasını önlediler. Çünkü «harp hîledir».
Bu hâdise bize istişârenin ehemmiyetini gösteriyor.
Orada, Saad ibn-i Muaz'ın işâretiyle Allah'ın Rasûlü için bir gölgelik yaptılar. Peygamberimiz, o güneşlik altında, kalbi ile Allâh'a yönelerek; "Ey Allâhım! Kureyş, atlarıyla ve ordularıyla Senin Rasûlü'nü yalanlamak için geldiler.
Yâ Rabbi! Bana vâdettiğin zaferi bugün ver!
Yâ Rabbi! Sen eğer bu topluluğu helâk edersen, Sana yeryüzünde ibâdet edilmeyecek." diye duâ etti.
Bu duâsında o kadar vecd ve istiğrâka gelmişti ki, ridâsı (hırkası) omuzundan düştüğü halde farkına varmıyordu.
Hz.Ebû Bekir (R.A.), Peygamber Efendimiz'in ridâsını alıp omuzuna koymağa çalışıyordu... Şöyle diyerek Allah Rasûlü'ne mukâbelede bulundu: "Yâ Resûlallah, duân arşı titretti. Allah elbette vaadini yerine getirecek".
Fakat Allah Rasûlü duâsına devam etti. Hafif bir uykuya dalar gibi kendinden geçti. Rü'yâda, zaferin hilâlini gördü ve müslümanlara şöyle müjdeledi: "Bu gün kim sabırla ve sebatla harp ederse ve bu yolda öldürülürse Allah onu cennete koyar."
Bedir Harbinde Nasıl Çarpışılacağının Müzâkeresi
Rasûlü Ekrem, Bedir gecesi yanındakilere, "Nasıl çarpışırsınız?" diye sormuştu.
Asım ibn-i Sâbit kalkıp eline yayı ve oku aldı; "Ey Allâh'ın Rasûlü! Kureyş kavmi, ikiyüz zira' (takriben 150-180 metre mesâfe) veya o kadar yaklaştıkları zaman yay ile ok atışı olur. Kureyş kavmi bize ve onlara taş yetişecek kadar yakınımıza geldikleri zaman, taşla mücâdele yapılır. Kureyş kavmi, bize ve onlara mızrak erişecek kadar yakınımıza sokulduklarında, kırılıncaya kadar mızrakla mücâdele yaparız. Kırılınca da mızrağı koruz" dedi. Kılıncı alıp kuşandı ve onu sıyırarak, "Kılınç sıyrılır. Kılınçla çarpışmağa tutuşulur!" dedi. Bunun üzerine Rasûlüllah; "Harbin icâbı budur, bu tarzda çarpışılmasını gerekli gördüm. Çarpışan, Asım'ın çarpışması gibi çarpışsın!" buyurdu.
Tarafların Karşılaşması ve Harbin Başlaması
Ertesi sabah, iki ordu birbiriyle karşılaştı. Mü'minlerle müşrikler karşılaştıkları zaman, mü'minler, müşrikleri az, müşrikler de mü'minleri az ve zayıf görerek her iki taraf çarpışmağa isteklenmiş ve heveslenmişti. Müşrik ordusunun başı olan Ebû Cehil, durmadan harbe teşvik ediyordu. Müşriklerin bayrağından birini Ebû Azize ibn-i Umeyr, diğerini Nadir ibn-i Hâris, diğerini Tâlhâ ibn-i Tâlhâ taşıyordu.
Rasûlü Ekrem, meydana çıkıp Müslümanların saflarını düzeltti. Bâzıları saftan dışarı çıkmışlardı. Sanki, düşman üzerine ilk önce biz gideceğiz diyorlardı.
Peygamber Efendimiz, asâsı ile onları saflarına dâhil etti ve son olarak şöyle dedi: "Ben emretmedikçe düşman üzerine gitmeyiniz. Fakat ok menziline gelindiği zaman onlara ok atınız." buyurdu.
Peygamber Efendimiz, askerlerini saf saf dizdikten sonra sancaktarlar tâyin etti. Muhâcirlerin bayrağını Müs'ab ibn-i Umeyr'e, Hazrec'in bayrağını Habbab ibn-i Münzir'e, Evs'in bayrağını Saad ibn-i Muaz'a verdi.
Mübârezeye [2] ilk olarak müşriklerden, Rebiaoğulları Utbe, Şeybe ve Utbe'nin oğlu Velid çıktılar. Bunlara karşılık, Müslümanların saflarından birçok sahabinin çıkmak için ileri atılmaları üzerine Peygamber Efendimiz, üç kişiye karşı sâdece üç kişinin çıkmasını emretti. Bunun üzerine Beni Neccardan ve Ensardan olan Afrâ namındaki hanımın oğulları, Ensar gençlerinden Avf ile Muaz ve bir de Abdullah ibn-i Revvâha çıktı.
Utbe onlara sordu: "Siz kimsiniz, kimlerdensiniz?"
Onlar da adlarını, şanlarını teker teker saydıktan sonra karşılık verdiler; "Ensardanız! Allah Rasûlü'nün Medîne yardımcılarındanız!" dediler.
Utbe; "Bizim sizinle işimiz yok." deyip bu üç kişiyi reddettiler. Bunun sebebi de, karşılarındaki insanları aşağılık görmeleri idi. Medîneliler ziraatla, Mekkeliler ise ticâretle uğraştıklarından, Medînelileri hep küçümserlerdi.
Müşrik mübârizler, yüzlerini Peygamber Efendimiz'e çevirerek; "Yâ Muhammed! Bize kendi içimizden (Mekkelilerden) kendi kanımızdan adam çıkar!" diye bağırdılar.
Bunun üzerine Peygamber Efendimiz çok celallendi. Hemen; "Kalk yâ Ubeyde! Kalk yâ Hamza! Kalk yâ Ali!" buyurarak, Onların, üç müşriki susturmalarını istedi. Üç yiğit ayağa kalkarak onların yanına doğru yürümeğe başladı. O vakit Hz.Ubeyde 63, Hz.Hamza 58, Hz.Ali 21 yaşlarında idi. Düşmanı susturmak, onların ya Müslüman olmalarını sağlamak veya İslâma attıkları iftiraları kendilerine yalatmak üzere, düşmana doğru ilerlediler. Bu üç kişi Arap âleminin en cesur savaşçı kişileri idi. Hz.Hamza ve Ubeyde İslâmdan önce Arablar tarafından da takdir edilen kimselerdi. Hz.Ali ise, Allâh'ın arslanı idi. Üçü de meydana çıktıkları zaman âdet üzere isim ve şöhretlerini söylediler. Zâten Allâh'ın bu üç arslanını tanımayan da yoktu.
Meydandaki üç müşrik, kalabalığa doğru dönerek; "Tam bunlar bizim dengi-mizdir. Biz bu üç kişi ile kılınç sallarız." diye bağırmağa başladılar.
Artık onları durdurmak için hiçbir sebeb kalmamıştı. Mübâreze başladıktan sonra, yapılan darbeleri teşvik amacıyla her iki taraftan da sesler yükseliyor, takdirlerle, Allah, Allah sesleri gökyüzünü kaplıyordu.
Müslüman mübârizlerin en yaşlısı Hz.Ubeyde, Utbe ile; Hz.Hamza, Şeybe ile; Hz.Ali de, Velid ile karşılaştılar. Hz.Hamza ve Hz.Ali rakiplerini îmânın savurduğu birer kılınç darbesiyle hemen hakladılar, devirdiler. Hz.Ubeyde, Utbe ile birbirine hamleler yapıyorlardı. Amma yaptıkları hamleler ihtiyarlıkları dolayısıyla yerini bulmuyordu. Hz.Ubeyde aynı kuvvet hamlesiyle kılıncını savururken düşmanıyla beraber kendisi de dizinden yaralandı. İşlerini bitiren Hz.Ali ve Hz.Hamza hemen atıldılar. Utbe'nin de işini bitirdiler. Hz.Ubeyde'yi omuzlarından tutup Peygamber Efendimiz'in yanına getirdiler.
Hz.Ubeyde'nin ayağından kanlar akıyordu. Bu mübârek zât ayağının ağrısını unutmuştu. Rasûlüllah'a; "Yâ Rasûlallâh! Ben şehid miyim?" diye sordu.
Kâinâtın Efendisi; "Evet" dedi. Ayağına bakarak, "Senin yerin cennettir" dedi. Bunun üzerine Ubeyde'nin yüzü güldü.
Taraflar arasında ferdî cenk bitince, saflar birbirine yaklaşmağa başladı. O anda görünen manzara; birbirine sıkı sıkı yapışmış yürüyen bin kişilik küfür ordusu, suratlar asık, kaşlar çatık, ellerde yalın kılınç geliyorlar. Karşılarında sâdece 313 mü'min, amma her biri bir orduya bedel.
Umûmi bir hamle başladı.
Allâh'ın Rasûlü yerden bir avuç kum aldı ve yaklaşan düşmana saçarak; "Yüzler yere sürünsün! yüzleri kara olsun!" dedi.
Çarpışma evvelâ şiddetli bir ok atışı ile başladı. Sonra iki taraf taş, mızrak, kılınç, hançer, birbirine girdiler. Toz duman, nâra, çığlık, demir sesleri birbirine karışmış, geriden hücum işâretleri veren davul sesleri başlamıştı.
Sağa, sola, öne, dâimâ ileriye kılınç sallayan Müslümanlar, hiç tanımadıkları, şimdiye kadar görmedikleri, beyazlar giyinmiş, başları beyaz sargılı insanları yanlarında gördüler. Bunlar Allâh'ın emriyle insan şekline girmiş meleklerdi. Müslümanlar arasına katılmışlardı. Dövüşen mü'minler, kulaklarında duymadıkları, bilemedikleri sesler olarak; «Dayanın, düşman zayıf! Allah sizinledir» seslerini duyuyorlardı.
Müslümanlar, arslanlar gibi atıldılar. Kelleler uçuyor, Kureyş'in elebaşıları birer, birer yere düşüyorlardı. Ebû Cehil de bunların arasındaydı.
Kureyş müşrikleri, 70 ölü, 70 esir vererek ve bütün eşyalarını bırakarak kaçtılar. Mü'minler 6'sı Muhâcirlerden, 8'i Ensardan 14 şehid verdi. Bedir şehidlerinin cenâze namazını Peygamber Efendimiz kıldırdı.
Müslümanlar, bu harpte daha ziyâde, Kureyş'in elebaşılarını gözetip temizlemek istiyorlardı. Çünkü Müslümanlar, ne çektilerse onların elinden çekmişlerdi. Onun için, Kureyş ulularından çoğunun Bedir harbinde öldürüldüğünü görüyoruz.
O zamanlar İslam düşmanlığının azılı lideri, elebaşısı Ebû Cehil idi. Ensardan Afrâ Hatunun iki oğlu Muaz ile Muavviz, onu öldürmeğe and içmişlerdi. Bu iki genç, harbin en şiddetli zamanında Abdurrahman ibn-i Avf'a rastlamışlar, Ebû Cehil'i tanımadıklarından, kendisinden Ebû Cehli göstermesini ısrarla ricâ etmişlerdi. O sırada, Ebû Cehil karargâhından müşrikleri kışkırtmak için çıkmış, "anam beni bu gün için doğurdu" diye, harbi kızıştırıyordu. Abdurrahman ibn-i Avf, Ebû Cehl'i Afrâ Hatunun iki genç oğluna gösterdi. Onların ikisi de yıldırım gibi at üzerindeki Ebû Cehil'e saldırdılar. Yaralayıp yere düşürdüler. Bu arada kendileri de şehîd edildiler.
Afrâ Hatunun oğulları gibi, Ebû Cehl'i arayanlar arasında Ensardan Muaz ibn-i Amr da fırsat kolluyordu. O esnâda Ebû Cehl'in yanına yaklaşarak kılıncını salladı ve ayağını yaraladı. Artık yürüyemez hâle gelen küfür önderi mecalsiz yere serilmişti. Bu arada Ebû Cehlin oğlu da babasının kanlar içinde yerde yuvarlandığını görünce yardımına koşmuş, Ensardan Muaz'ı yaralamış, bir kolunu kesmiş ve arkasından tâkibe düşmüştü. Fakat, babası Ebû Cehil (aynı zamanda küfrün de babası) ölüler arasına serilmişti.
Ebû Cehl'in Son Sözleri ve Başının Kesilmesi
Rasûlü Ekrem, durumdan çok memnun oldu. Ebû Cehli ortalarda göremediği için, onun ne olduğunu merak etmişti.
Yanındakilere; "Acaba Ebû Cehl'e ne oldu, ondan ve diğerlerinden bize kim haber getirebilir?" buyurunca, Abdullah ibn-i Mes'ud hemen oradan ayrılarak müşriklerin yere serilmiş lâşeleri arasında Ebû Cehl'i kanlar içinde can çekişir görünce sevindi. Hemen kılıncını çekip ayağı ile boynuna bastıktan sonra Ebû Cehil gözlerini açtı.
Abdullah ibn-i Mes'ud; "Ey Ebû Cehil! Sen misin?" deyince,
Ebû Cehil, O'na; "Ey koyun çobanı! Bir büyük reisi muhakkak büyük kimseler öldürmez. Bu ilk defa olan bir iş değildir. Sen, hangi tarafın gâlip geldiğini biliyor musun?" diye sordu.
Abdullah ibn-i Mes'ud; "Allâh'ın yardımıyla zafer bizim tarafta. Sizin gibi bütün kefereleri temizledik. Kalanlar da kaçıyorlar." diye cevap verdi.
Aldığı cevap üzerine Ebû Cehil çok üzüldü. Gözlerini kapamadan önce, hayâtı boyunca düşmanı saydığı Kâinâtın Efendisi'ne şöyle haber gönderdi: "Muhammed'e söyle ki şimdiye kadar O'nun düşmanı idim. Şimdi düşmanlığım bir kat arttı".
Abdullah ibn-i Mes'ud daha fazla dayanamadı ve şeytanın yuvası hâline gelen kafasını bir kılınç darbesiyle gövdesinden ayırdı. (Ebû Cehil ölürken bile îmâna gelmeyen keferelerin en büyüklerindendir. Ondan sonra daha birçok kefere gelecektir. Amma onun gibisi gelmeyecektir. Çünkü o Kâinât'ın Efendisi'ne çok eziyet etmişti.) Abdullah ibn-i Mes'ud cüsse bakımından Ebû Cehil'den küçüktü. Amma onun başını kestikten sonra saçlarından tutup sürüyerek Rasûlüllah'ın huzuruna getirdi ve söylediklerini nakletti.
Peygamber Efendimiz, onun başını görünce sevindi. Allâh'a şükretti ve kendi kavmine dönerek; "Bu ümmetin firavunu işte budur." dedi. Ayrıca bir Hadîs-i Şeriflerinde; "Bizim firavunumuz, Mûsa'nın firavunundan daha eşetti. Çünkü, Mûsa'nın firavunu ölürken «Mûsa'nın ve Harun'un Rabbîsine îman ettim» dedi, bu demedi." buyurmuşlardır.
Gömülen Müşrik Ölülerine Peygamberimiz'in Hutbesi
Müşrikler, öyle bir bozguna uğramışlardı ki, ölülerini bile toplayamadan kaçtılar. Peygamber Efendimiz burada, bir insanlık vazîfesi olarak, Bedir şehidlerini techîz-i tekfinden sonra, müşrik ölülerini toplatıp bir kör kuyuya gömdürttü.
Müşrikleri kuyuya doldurduklarında, kâfirlerin en mel'unlarından olan Ümmiye'tibni Halef öyle şişmişti ki, cesedi, zırhının içinde öldüğü için, kuyunun ağzından geçmedi. Zırhının içinden çekilip çıkarılınca, bedenin etleri dağıldı. Onu olduğu yerde bıraktılar. Üzerini kum ve taşlarla kapattılar.
Kuyu ağzına kadar kafir cesetleri ile dolunca, Peygamber Efendimiz kuyunun başına gelerek, şöyle hitapta bulundu: "Ey kuyuya atılanlar! (dedikten sonra içindekilerden bâzılarını adıyla ve sanıyla anarak),
Ey Utbe'tibni Rebia! Ey Şeybe'tibni Rebia! Ey Ümmiye'tübni Halef! Ey Ebû Cehl'ibn-i Hişam! (diyerek, birer birer saydıktan sonra);
Sizler, Peygamberinizin en kötü kavmi ve kabîlesi idiniz! Siz Beni yalanladınız! Başkaları ise beni tasdik edip doğruladılar! Siz beni yurdumdan yuvamdan çıkardınız! Başkaları ise bana kucak açtılar! Siz benimle çarpıştınız! Başkaları ise bana yardım ettiler! Siz Rabbiniz'in size vâdetmiş olduğu azabı gerçekleşmiş buldunuz mu? Ben Rabbim'in bana vâdetmiş olduğu zaferi gerçekleşmiş buldum!" dedi.
Müslümanlardan bâzıları, bu arada Hz.Ömer; "Yâ Rasûlellah! Sen şu cansız cesetlere, kokmuş lâşelere, ne diye seslenir, söz söylersin. Ölülere konuşuyorsun, onlar duyar mı?" deyince.
Peygamber Efendimiz; "Muhammed'in varlığı kudret elinde bulunan Allâh'a yemin ederim ki, benim söylediklerimi siz onlardan daha iyi duyuyor ve eşitiyor değilsiniz! Fakat, onlar bana cevap vermeğe kâdir olamazlar" dedi.
Bedir Harbi, 17 Ramazan cuma günü olmuştu. Medîneliler, neticeyi merakla bekliyorlardı. Onlar büyük bir ordu ile karşılaşılacağını bilmiyorlardı. Sadece kervanın tâkip edilip, yakalanacağını zannediyorlardı. Peygamber Efendimiz, harp biter bitmez, Abdullah ibn-i Revvâha ile Zeyd ibn-i Hârise'yi Medîne'ye müjdeci gönderdi. O esnâda Rasûlü Ekrem'in kerîmelerinden biri olan Hz.Rukiyye vefât etmişti. Peygamber Efendimiz, O'nun rahatsızlığından dolayı zevci Hz.Osman'ı Bedr'e götürmemiş, başında bırakmıştı. Medînedeki bütün Müslümanlar üzüntülü idiler. Onu yeni defnetmişlerdi. Gelen müjde haberi, onlara üzüntülerini unutturdu. Onları ferahlattı.
Harpten sonra Peygamber Efendimiz ve ordusu ikindi namazını Bedir'de kılıp, Useyl mevkiine vardı. Orada bir müddet kaldıktan sonra Medîne'ye vardılar. Medîne'ye yaklaştıklarında Revhâ'da karşılamağa gelenlerle buluştu. Karşılayıcılar Peygamberimiz'i tebrik ettiler. Arkalarından bir gün sonra esirler de getirildi.
Müslümanlardan üç kat fazla ve mükemmel silahlarla mücehhez müşrik ordusunun, bozguna uğratılıp mağlup edilmesi haberi Mekkelileri şaşkına uğrattı. Habere önce inanamadılar. Bir avuç Müslümanın koca bir orduyu yeneceğini havsalaları almıyordu. Fakat, gerçek bu idi. Hasta yatağında olan Ebû Leheb'in hastalığı bir kat daha arttı. Ona bu haber ölümden beterdi. Kahroldu. Dayanamadı, yedi gün sonra öldü. Öldüğünü de bilen olmadı. Üç dört gün öyle kaldı. Ölüsü koktu. Oğulları bile kendisiyle alâkadar olmadı. Terkedilmişti. Bütün Mekke halkı homurdanmağa başladı. Nihâyet mecbur kalıp bir çukur açtılar. Uzun kazıklarla leşi ite ite oraya atıp üstüne kum, toprak koydular. Bu mağlubiyet karşısında, Mekkeli müşrik kadınlar siyahlara bürünerek mâtem tutmağa başladılar.
Müslümanlar, alınan esirleri takdir edilen fidye (kurtuluş akçesi) karşılığı serbest bıraktılar. Bu parayı bulamayanlar, Müslümanlardan onar kişiye okuyup yazma öğretmek şartıyla serbest bırakıldılar. Bu, İslâm'ın ilme verdiği ehemmiyetin, ilmin her şartta ve fırsatta öğrenilmesini istediğinin önemli bir delilidir.
Peygamberimiz, Eshâbına esirlere iyi muâmele yapılmasını emretti. Eshâbı Kirâm esirlere kendi yediklerinden ve giydiklerinden daha iyisini yedirip giydirdi. Bu âlicenaplık karşısında, esirler çok duygulandı, içlerinden bâzıları Müslüman oldu.
Ebû İzze adında bir şâir vardı. Peygamber Efendimiz'e: "Beş kızım var, benden başka kimseleri yok, beni onlara bağışla!" diye ricâda bulundu. Peygamber Efendimiz de onu fidye almaksızın bıraktı. Fakat, sonradan o yine sözünde durmadı. Uhud harbinde öldürüldü.
Medîne'de, Ensardan ayrı bir topluluk olarak yahûdîler de vardı. Ehli kitap olan yahûdîler, çok eskiden gelip yerleşmişler, sanatla, bilhâssa kuyumculukla iştigal ederlerdi.
Peygamberimiz'in Muhâcirin ile Medîne'ye teşrifinden sonra, Medîne'de bir İslam devleti kurulmuştu. Müslümanların dışında kalan yahûdîlere ve gayri müslümlere de adâletle muâmele olunacağı, fitne çıkarmamaları ve taşkınlık yapmamaları hâlinde mallarının, canlarının İslâmın teminatı altında olduğu bildirilmişti. Böylece bir anlaşma yapılmış, kendilerine emnü eman verilmişti.
Ancak Bedir zaferi, Medîne'deki yahûdîleri kuşkulandırdı. Müslümanların gücü onların gözüne battı. Müslümanların aleyhine fırsat kollamağa başladılar. Daha önce anlaşma yapan yahûdîler, şimdi sözlerinden dönüyorlardı. İlk dönen Kaynuka yahûdîleri oldu. Bunlar savaşçı idiler. Kendilerine güveniyorlardı. Müslümanlara; "Muhârebenin ne olduğunu bilmeyen Mekkelilerle çarpışmağa aldanmayın. Eğer bizimle harp ederseniz, harbin tadını alırsınız." diyorlardı.
Kaynuka yahûdîleri, Müslümanlara dilleriyle, elleriyle, eziyet ediyorlardı. Bir gün bir Müslüman kadını ziynetlerini tâmir ettirmek için, bir yahûdî kuyumcusuna girmişti. Yahûdîler, oraya toplanmışlar, Müslüman kadınla eğlenmek ve onunla alay ederek gülmek istiyorlardı. Bunun için, kadının haberi olmadan elbisesinin arka eteğini arkasına iliştirdiler. Kadın ayağa kalkınca üzeri açıldı. Ona gülüştüler. Kadın feryat etti. Kadının bu hâlini gören bir Müslüman, hemen kuyumcunun üzerine atıldı ve onu öldürdü. Fakat, diğer yahûdîler de onun üzerine hücum ederek onu şehid ettiler. Şehid edilen Müslümanın âilesi yahûdîlere karşı Müslümanlardan imdat istedi. Bu hâdise, Kaynuka yahûdîleri ile Müslümanların arasında husûmeti alevlendirdi.
Bunun üzerine, Allah Rasûlü oraya geldi. Onlardan, daha önce verdikleri söze riâyet etmelerini istedi. "Aksi hâlde Kureyş'in başına gelen sizin de başınıza gelir" dedi.
Kaynuka yahûdîleri çok şer bir cevap olarak; "Yâ Muhammed, Sen gâfil olma, Senin karşılaştığın, harp tekniğini bilmeyen bir kavimdi. Sen bunu fırsat bildin. Biz ise harbi çok iyi bilen bir kavimiz." dediler.
Allah Rasûlü de onları kuşatmak ve onlara hadlerini bildirmekten başka çâre bulamadı. Onları 15 gün muhâsara etti. Allah onların kalplerine korku düşürdü. Kurtulmaktan ümitlerini kesince, Peygamber Efendimiz'in emir ve hükmüne boyun eğdiler. Kalelerinden inerek teslim oldular.
Peygamberimiz, onları Medîne'den çıkardı. Silahlarını ve kuyumculuk aletle-rini geride bırakarak Şam hududunda bir yere yerleştiler.
Allâhü Teâlâ'nın şu âyeti bu hâdiseye uygun düşer: "Biz onlara zulmetmedik, fakat onlar kendi nefislerine zulmettiler."
Bu da, ahdini bozanların son hâli oluyordu.
Fihriste DönKureyş müşriklerinin Bedir'de bozguna uğraması üzerine Ebû Süfyan; Peygamber Efendimiz'le çarpışıp Evs ve Hazrec kabîlelerini yok etmedikçe, başına ve bedenine su dokundurmamağa ve koku sürünmemeğe yemin etmişti.
Bu yeminini yerine getirmek üzere Zilhicce ayında Kureyş'ten 200 süvari ile Mekke'den çıkıp Medîne'nin Urayz nâhiyesine kadar ilerlediler. Sık bir hurmalığı, iki ev ve ekini ateşleyip yaktılar. Tarlalarında çalışan, Ensârdan bir zât ile amelesini de bulup şehîd ettiler. Ebû Süfyan bununla yeminini yerine getirmiş oluyordu. Tâkip edilmekten korkarak oradan acele geri dönüp, Mekke'ye doğru kaçmağa başladılar.
Peygamber Efendimiz, bu baskını haber alınca Eshâbıyla görüştü. Yerine Ebû Lûbâbe, Beşir ibn-i Abdil Münzir'i bırakıp tâkibe çıktı. Kargarat-ül Küdre denilen mevkiye kadar ilerledi.
Ebû Süfyan ve arkadaşlarının savuşup gittiklerini, kaçarken yüklerini hafifletmek için yiyecekleri olan seviklerini (kavrulmuş buğday ununu) torbalarıyla birlikte, ekinlerin arasına yer yer attıklarını gördüler. Müslümanlar, müşriklerin götüremeyip bıraktıkları pek çok sevik torbalarını topladılar. Bundan dolayı, bu gazveye «sevik gazvesi» adı verildi.