Yat geber yemeği ya da ekmeği
- Ayrıntılar
- Kategori: Lezzet ve tarz
- Gösterim: 2461
“Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılarda Yemek Usulleri ve Vakitleri” adlı bildirisinde Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver, Selçuklularda kuşluk ve akşam yemeği olarak iki öğün bulunduğunu şu şekilde anlatır: “İki öğün yemek vardır. Kuşluk yemeği başta gelir.
Başladığı zaman: Evlerde yiyeceklerin (kişilerin olsa gerek Y.N.) kalkma ve evden dışarı çıkma saatlerine göre değişir. Zevale iki saat kalaya kadar sürer. Ayrıca öğle yemeği olmayacağına göre daha çok tok tutacak ve miktarı çokça bir hamur yemeği de ilave edilir…
Akşam yemekleri, mum ışığından başka aydınlık olmadığından mu’tad güneş batmadan önce onun aydınlığı süresince tamamlanır. Akşamları et yemeği alınacaksa mevcut çeşitlerden biri sofraya konulur. Selçuklularda av etleri başta gelir.”
Genellikle Türk geleneklerinde kuşluk ve akşam olmak üzere iki ana öğün bulunur. Anadolu’nun dört bölgesinde yaptığım araştırmalar da bunu doğrulamaktadır. Yeniyorsa öğlen yemekleri, ekmeğe yoğurt sürme veya akşamdan artan yemeklerin bitirilmesi şeklinde olmaktadır. Esas ve iyi yemeklerin akşama hazırlandığı görülmektedir. Bu durumda iki ana öğüne ek olarak acıkılırsa yenilen bir öğlen yemeği ve Anadolu’da birçok ilimizde uygulanan yat geber yemeği de iki hafif öğünü oluşturmaktadır.
Araştırmalarımda bir de sadece Bayburt ve Gümüşhane’de “kindilik” denen ikindi sofrasına rastladım. Bayburt’ta yaz mevsiminde peynir, lor, çökelek, domates, ekmek, çörek, börek gibi yiyecekler çayla yenilirken; Gümüşhane’de kindilikte en çok kuymak yapıldığı, fasulye kavurması, patates haşlaması yanında turşusuyla, su böreği, hurma (kalbura bastı), zeytinyağlı dolmalar, börekler, çöreklerin çayla sunulduğu ve kindiliğin bir de hikâyesi olduğu söylendi: “Bir kız gurbete evlenmiş, gittiği yer varlıklı değilmiş, şöyle söylemiş:
“Bizim iller sizin iller,
Bizim ilde öğlelik de kindilik de yerler.
Öyle bir rüzgâr esti ki,
Kindiliği değil öğleliği de kesti”.
Asıl konumuz olan yat geber yemeği, “yat geber ekmeği”, “yat geberlik” gibi adlar da almakta ve yatmadan önce yenilen bir öğün olarak göze çarpmaktadır. Bu öğünün bu şekilde adlandırılmasını Konya’dan Havva Beton Hanımefendi şu şekilde açıklamaktadır: “Geceyi dışarıda geçirme itiyadında olan kişiler, geç vakit eve gelip eşlerinden bir çorba veya kahvaltı hazırlaması ricasında bulunurlarmış. Eşine kızan hanım da saygısından efendisine bir şey söylemez, içinden: ‘Bunu iç de yat geber, başka zahmetin olmasın’ dermiş. Onun için bu öğünün adı ‘yat geber’ olmuş.”
Kışın yat geberlikte, eskiden küplerden kazınan kuşbaşı, kıyma, ciğer kavurmaları; kıkırdak, pekmez, küflü peynir, tulum peyniri başta olmak üzere peynir çeşitleri; pastırma, sucuk ve bütün diğer kahvaltılıklar, gömüden çıkarılan turplar, turşular; yufka ve tandır ekmekleri bulundurulurdu.Çorba veya akşamdan kalan yemeklerin ısıtıldığı da olurdu. Yazın ise kavun, karpuz, üzüm, kayısı, yoğurt, çeşitli yumurta kırmaları, sirkeli yumurta da yapılabilirdi.
Günümüzde yat geberlik görülse de kışın daha çok çerez, çörek, börek, kış meyveleri; yazın ise yine börek, çörek, yaz meyveleri şeklinde uygulanmaktadır. Ama ille de bir yat geberlik yapalım derseniz, sevgili okuyucularım, küplerinizden kıyma, ciğer kavurmaları çıkaramayacağınıza göre, size Konya’dan ekmeğinizi batırarak yiyeceğiniz, sirkeli yumurta tarifini veriyorum; akşam hafif bir yemekten sonra yatmadan önce yiyebilirsiniz, çok beğeneceğinizden eminim.
Kaynaklar
Halıcı N., Karadeniz Bölgesi Yemekleri, Ankara, Güray Ofset Matbaacılık San. 2001
Halıcı N., Konya Yemek Kültürü ve Konya Yemekleri, Rumi Yayınları, 2005
Ünver S., “Selçuklular, Beylikler ve Osmanlılarda Yemek Usulleri ve Vakitleri”. Türk Mutfağı Sempozyumu Bildirileri, Ankara, AÜB, 1982.
Kaynak kişi: Gülümser Yılmaz
Sirkeli yumurta
MALZEME:
4 kişilik
Pişme süresi: 7 dakika
2 biber turşusu (ince kıyılmış)
1 salatalık turşusu (küçük doğranmış)
1 yeşil soğan (ince kıyılmış)
1 yemek kaşığı maydanoz (kıyılmış)
2 yemek kaşığı sirke
3 yemek kaşığı zeytinyağı
1 çay kaşığı kekik
1 çay kaşığı kırmızı biber
1 çay kaşığı karabiber
1 çay kaşığı tuz
4 yumurta (katıya yakın haşlanmış)
Beraberinde: Ekmek
Yapılışı: Yumurta dışında bütün malzemeleri karıştır, çukur bir tabağa düzenle. Yumurtaların kabuklarını soy, doğrayarak malzemelerin üzerine koy, (Yumurtaların sarıları katılaşmamış olmalıdır. İsteyen zevke göre katı da yapabilir). Sofraya al.
Nevin Halıcı
pazar.zaman.com.tr
